Âlem, "alâmet ve nişan, filama, bayrak, yüksek tepe, koymak" mânasındaki a-l-m~ع-ل-م kökünden türetilmiş olup "yaratıcısının varlığına alâmet teşkil eden, onun varlığının bilinmesini sağlayan şey" demektir. Çoğulu da âlemun~عالمون/ âlemiyn~عالمين veya avâlim~عوالم gelir. Diğer bir ifadeyle "yaratıkların sınıfları, yaratıkların tümü, evrenin ihtiva ettiği her şey" âlemdir. (Lisan, Tac, Kamus)
a-l-m~ع-ل-م kökünün, alime~علِم, ya'lemü~يعلَم, ilmen~علماً kalıbı (Dördüncü Bab.) olduğu gibi bir de Aleme~علَم, ya'limü~يعلِمُ, alm~عَلم, alâmet~علامة, alem~علَم formu (İkinci Bab) vardır. Yalın harfleri bu babın formunda okuyup mânâlandırmak mümkündür.
Bu aleme~علَمَ, ya'limu~يعلِمُ, alm~علْم, alamet~علامة, alem~علَم formunun anlamı, "Yüksek bir yere herkes görsün diye bayrak asmak; göstermek/ hayvanları dağlayarak işaret koymak"tır. (LİSAN ve TAC)
Bu durumda Âlem~عالم, "Allah'ın yarattığı, Kendisinin varlığına gösterge olan canlı, cansız tüm varlıklar" demektir.
Bu sözcük, Kur'an'da hepsi de âlemîn~عالمين şeklinde çoğul olmak üzere yetmiş üç defa geçmektedir. Bunların kırk ikisinde rabbü'l-âlemîn~رب العالمين terkibiyle zikredilerek Allah Teâlâ'nın canlı cansız bütün varlıkların Rabbi olduğu vurgulanmıştır.
Âlemlerin Rabbi mi Âlimlerin Rabbi mi?
Kur'an'daki ر ب ا ل ع ا ل م ى ن Rbb l almyn harfleri "Rabbüllâmiyn" okunduğu gibi "rabbülÂLİMİYN" şeklinde de okunabilir. O zam Allah, âlemlerin mi Rabbi yoksa âlimlerin mi Rabbi? Bu sorun ortaya çıkar.
Kur'an bütünlüğünde sorunun çözümünü arayalım:
Kur'an'da Arş-ı Azim'in Rabbi, yedi göğün Rabbi, sizin ve babalarınızın Rabbi, bu beldenin Rabbi, bu evin Rabbi, semaların ve yeryüzünün Rabbi, semaların, yeryüzünün ve aralarındakilerin Rabbi, insanların Rabbi, felakın Rabbi, doğuların ve batıların Rabbi, he şeyin Rabbi, Musa ve Harun'un Rabbi, ızzetin Rabbi, iki doğu ve iki batının Rabbi ifadeleri dikkate alındığında "rabbül âlemiyn" ifadesinin âlimlerin değil âlemlerin Rabbi anlamında olduğu kesinlik kazanır. Zaten âlemin sözcüğünün kapsamı içerisinde "âlimiyn (âlimler) de vardır.
Sözcüğün öz anlamı bu olmasına rağmen pratikte topluluk ismi mahiyetinde, bitkiler âlemi, insanlar âlemi, cinler âlemi, ruhlar âlemi, İslam âlemi vb. gibi de kullanılmaktadır.