87-BAKARA SÛRESİ-2

³⁰Ve bir zaman Rabbin, doğadaki güçlere, “Şüphesiz Ben, yeryüzünde bir halîfe getiren/ DAHA ÖNCE YOK İKEN, ÜREYİP TÜREYEREK VARLIKLARINI SÜRDÜREN YARATIKLAR kılan Zatım” demişti. Doğadaki güçler, “Orada bozgunculuk yapan, kan döken birisini mi yapacaksın? Oysa biz, Senin övgünle birlikte tüm noksanlıklardan arındırıyoruz ve Senin tertemiz; her türlü kötülük ve eksiklikten uzak olduğunu haykırıyoruz” demişlerdi. Senin Rabbin, “Ben sizin bilmediğiniz şeyleri çok iyi bilirim” demişti.

³¹Ve senin Rabbin, Âdem’e o isimlerin tümünü öğretti. Sonra hepsini doğadaki güçlere sundu ve “Hadi, haber verin Bana şunların isimlerini, eğer doğru kimseler iseniz” dedi.

³²Doğadaki güçler, dediler ki: “Sen her türlü noksanlıktan arınıksın! Senin, bize öğretmiş olduğunun dışında bizim için bilgi diye bir şey yoktur. Şüphesiz Sen, en iyi bilenin, en iyi yasa koyanın ta kendisisin.”

³³Senin Rabbin dedi ki: “Ey Âdem! Haber ver onlara, onların adlarını.” Sonra da Âdem onlara, onların adlarını haber verince, senin Rabbin, “Dememiş miydim Ben size! Şüphesiz Ben, göklerin ve yerin görülmeyenini, duyulmayanını, sezilmeyenini, geçmişi, geleceği bilirim. Ve Ben, sizin açığa vurduklarınızı ve sakladıklarınızı bilirim” dedi.

Bu âyet grubunda, insanların evrendeki konumuna ilişkin temsîlî bir açıklama yapılmakta; insanın ilk yaratılışı değil, dünyadaki bilgilenme ve güçlenme süreci anlatılmaktadır. Bu açıklamalar, temsîlî anlatım tekniğiyle canlı bir piyes sahnesi gibi sunulmuştur. Bir sahne, sahnede de aktörler [Allah, melekler ve Âdem] vardır, aralarında konuşuyorlar.

Bu bölüm iki sahneden oluşuyor:

SAHNE 1

Allah:

— Ben yeryüzünde bir halîfe kılıcıyım [yapacağım].

Melekler:

— Orada bozgunculuk yapan, kan döken birisini mi kılacaksın [yapacaksın]. Oysa biz, Seni överek tesbîh ediyor ve Seni takdîs ediyoruz.

Allah:

— Ben sizin bilmediğiniz şeyleri çok iyi bilirim.

Allah Âdem’i, bilgilenme sürecinden geçirmiş, ona eşyayı ve isimlerini tanıtmıştır. İsim, müsemmayı [adı taşıyan varlığı] ifade eder. Demek oluyor ki Allah, Âdem’in aklını-fikrini, zekasını geliştirmiş, o da varlıkları tanımış ve onların özelliklerine göre birer isim vermiştir. Varlıkların isimleri, anlam ve ses itibariyle varlıkların özelliklerine göre verilir. Meselâ; taş, kaya, demir (aslı, temur’dur), çelik gibi isimler, bir yandan onların sertlik özelliğini ifade ederken, diğer yandan da sert harflerle [seslerle] telaffuz edilmiştir. “Yağ” ise, yumuşak bir varlık olduğundan yumuşak seslerle isimlendirilmiştir. İnsanlığın diline kazandırılan yeni isimlerin tümü, o varlığın özelliğine uygun olarak verilmektedir. Varlığın özelliği bilinmediği takdirde, varlığa verilen isim uygun düşmeyecektir. Artık, insan türü [Âdem] bilgili, bilgilenen bir konumdadır. Bu sürecin ne kadar zaman aldığı Kur’ân’da bildirilmemiştir. Bu süreç belki yüzbinlerce, belki milyonlarca yıl sürmüştür. Bu bilgilenme, daha evvel “Rûh üfürme olarak açıklanmıştı.[1]

SAHNE 2

Allah, Meleklere:

— Hadi, haber verin Bana şunların isimlerini, eğer doğru kimseler iseniz.

Melekler:

— Sen her türlü noksanlıktan münezzehsin! Senin, bize öğretmiş olduğunun dışında bizim için bilgi diye bir şey yoktur. Şüphesiz Sen, en iyi bilenin, en iyi yasa koyanın ta kendisisin.

Allah:

— Ey Âdem! Haber ver onlara; onların adlarını.

Âdem, hepsinin ismini bildirir.

Allah:

— Dememiş miydim Ben size! Şüphesiz Ben, göklerin ve yerin gaybını bilirim. Ve Ben, sizin açığa vurduklarınızı ve sakladıklarınızı bilirim.

Sahne burada kapanır.

Pasajın doğru anlaşılması için öncelikle خليفة [halîfe] sözcüğünün iyi bilinmesi gerekir. Halîfe, “birinin ardından onun yerine gelen, geçen” demektir. Buradan, insanlardan evvel dünyaya egemen olan bazı varlıklar olduğu anlaşılıyor. Allah onların egemenliğini sona erdirip onların yerine insanı dünyaya egemen kılmıştır.

Âyetlerden açıkça anlaşıldığına göre insan, bilgilenmezden evvel yeryüzünde kan döken ve fesat çıkaran bir yaratık konumundaymış. Bu demektir ki bilgiden uzaklaştığında insan yine kan döken ve fesat çıkaran bir varlık konumuna dönmektedir.

Âdem’in bilgilenmesi, başka âyetlerde, “Âdem’e rûh üfürülmesi” olarak geçer. Rûhun üfürülmesi hakkında detaylı bilgi daha evvel verilmişti.[2] Meleklerde bilgilenme istidadı yoktur, zira Allah onları robotvari yaratmıştır. Dolayısıyla onlar, yaratılış programı çerçevesinde varlıklarını sürdürürler.

Buradaki meleklerin –ki ملك[milk] kökünden türemiştir– “doğal güçler” olduğunu unutmayalım. Melek kavramı ile ilgili detaylı bilgi birçok yerde verilmişti.

HALİFE/ HALİKA

Bakara suresi otuzuncu ayette geçen “ خَلِيفَةً Halîfeten” sözcüğü ilk resmi Mushaflar dikkate alındığında “خَلِيقَةً Halîgaten” şeklinde okunması da mümkündür. Mu’cemül kıraat’il Kur’an’lara bakıldığında ZEYD B. ALİ’NİN öyle okuduğu bildirilir. Ayrıca Keşşaf’ta da bu sözcüğün “ خَلِيقَةً halîkaten” diye okunduğu da açıklanır.

“خَلِيقًَ Halîk- خَلِيقَةً halîkaten” sözcükleri yaratmak, oluşturmak anlamındaki “ خَلقَ halk” sözcüğünün türevlerinden olup çoğulu “خلائق halaik” olarak gelir. Bu sözcük kalıp olarak sıfatı müşebbehe (kalıcı nitelik bildiren sözcük kalıbı) olup anlamı, “DAHA ÖNCE YOK İKEN, ÜREYİP TÜREYEREK VARLIKLARINI SÜRDÜREN YARATIKLAR” demektir. (Kadim Lügatlerin tümü)

Bakara otuzuncu ayetteki “خَلِيفَةً halîfeten” kelimesini “ خَلِيقَةً halîkaten” okursak ayetin anlamı:

³⁰Ve bir zaman Rabbin, doğadaki güçlere, “Şüphesiz Ben, yeryüzünde DAHA ÖNCE YOK İKEN, ÜREYİP TÜREYEREK VARLIKLARINI SÜRDÜREN YARATIKLAR kılan Zatım” demişti. Doğadaki güçler, “Orada bozgunculuk yapan, kan döken birisini mi yapacaksın? Oysa biz, Senin övgünle birlikte tüm noksanlıklardan arındırıyoruz ve Senin tertemiz; her türlü kötülük ve eksiklikten uzak olduğunu haykırıyoruz” demişlerdi. Senin Rabbin, “Ben sizin bilmediğiniz şeyleri çok iyi bilirim” demişti.

Bu anlamıyla ayet, yeryüzünde ilk canlı yaratıkların oluşturulmasını ifade ediyor.

³⁴Ve hani Biz, doğadaki güçlere, “Âdem’e boyun eğip teslimiyet gösterin” demiştik de İblis/düşünce yetisi dışında doğadaki güçler hemen boyun eğip teslimiyet göstermişti. İblis yan çizdi, büyüklendi. Ve o, her şeyi bilerek reddedenlerden idi.

Bu âyette ise, Sâd, A‘râf, Tâ-Hâ, Hicr ve İsrâ sûrelerinde detaylı olarak sunulan başka bir temsîlî anlatıma gönderme yapılmaktadır. Konu Sâd sûresi’nde detaylı bir şekilde verilmişti.[3]

³⁵Ve Biz, “Ey Âdem! Sen ve eşin cennette iskân ediniz/burayı yurt tutunuz, ikiniz de ondan dilediğiniz yerde bol bol nasiplenin ve şu girift şeye yaklaşmayın; mal/altın-gümüş tutkunu olmayın, yoksa kendi benliğine haksızlık edenlerden olursunuz” dedik.

³⁶Bunun üzerine şeytân; İblis/düşünce yetisi onları oradan kaydırdı, içinde bulundukları ortamdan çıkardı. Ve Biz, “Birbirinize düşman olarak inin, orada belirli bir vakte kadar sizin için bir karar yeri ve bir yararlanma vardır” dedik.

Bu âyetlerde ise, temsîlî olarak insanın çıkar tutkusu açıklanıp bunun törpülenmesi istenmektedir.

36. âyetteki, Birbirinize düşman olarak inin ifadesinden, “mal, mülk, biriktirme, yağma, yığma tutkunuz yüzünden düşmanlaşarak, seviyesiz bir hayat sürün” neticesi çıkmaktadır. Zira mal düşkünü olanlar, kendi aralarında düşmanlaşırlar ve bulundukları konumu kaybedip kötü duruma düşerler.

Âyetteki, orada belirli bir vakte kadar sizin için bir karar yeri ve bir yararlanma vardır ifadesiyle de, insanın yaşamı süresince ve öldükten sonra hücrelerinin yok olmayacağı” bilgisi verilmektedir. Bu konuyla ilgili Hûd sûresi’nde geniş açıklamalar yapmıştık.[4]

Bu âyetlerin benzerleri, A‘râf (11-27) ve Tâ-Hâ (115-123) sûrelerinde yer almıştı.

Kur’ân’daki bu temsîlî anlatım, İsrâîliyâtın etkisiyle yanlış anlaşılmıştır. Aradaki farkı gösterebilmek, Kitab-ı Mukaddes’in değiştirildiğini anlayabilmek için Tekvin 1-3. bablarını okumakta yarar görüyoruz:

DÜNYANIN YARATILIŞI

Başlangıçta Tanrı göğü ve yeri yarattı. Yer boştu, yeryüzü şekilleri yoktu; engin karanlıklarla kaplıydı. Tanrı’nın Rûhu suların üzerinde dalgalanıyordu. Tanrı, “Işık olsun” diye buyurdu ve ışık oldu. Tanrı ışığın iyi olduğunu gördü ve onu karanlıktan ayırdı. Işığa “Gündüz”, karanlığa “Gece” adını verdi. Akşam oldu, sabah oldu ve ilk gün oluştu. Tanrı, “Suların ortasında bir kubbe olsun, suları birbirinden ayırsın” diye buyurdu. Ve öyle oldu. Tanrı gökkubbeyi yarattı. Kubbenin altındaki suları üstündeki sulardan ayırdı. Tanrı kubbeye, “Gök” adını verdi. Akşam oldu, sabah oldu ve ikinci gün oluştu. Tanrı, “Göğün altındaki sular bir yere toplansın ve kuru toprak görünsün” diye buyurdu ve öyle oldu. Kuru alana “Kara”, toplanan sulara “Deniz” adını verdi. Tanrı bunun iyi olduğunu gördü. Tanrı, “Yeryüzü bitkiler, tohum veren otlar ve türüne göre tohumu meyvesinde bulunan meyve ağaçları üretsin” diye buyurdu ve öyle oldu. Yeryüzü bitkiler, türüne göre tohum veren otlar ve tohumu meyvesinde bulunan meyve ağaçları yetiştirdi. Tanrı bunun iyi olduğunu gördü. Akşam oldu, sabah oldu ve üçüncü gün oluştu. Tanrı şöyle buyurdu: “Gökkubbede gündüzü geceden ayıracak, yeryüzünü aydınlatacak ışıklar olsun. Belirtileri, mevsimleri, günleri, yılları göstersin.” Ve öyle oldu. Tanrı, büyüğü gündüze, küçüğü geceye egemen olacak iki büyük ışığı ve yıldızları yarattı. Yeryüzünü aydınlatmak, gündüze ve geceye egemen olmak, ışığı karanlıktan ayırmak için onları gökkubbeye yerleştirdi. Tanrı bunun iyi olduğunu gördü. Akşam oldu, sabah oldu ve dördüncü gün oluştu. Tanrı, “Sular canlı yaratıklarla dolup taşsın, yeryüzünün üzerinde, gökte kuşlar uçuşsun” diye buyurdu. Tanrı, büyük deniz canavarlarını, sularda kaynaşan bütün canlıları ve uçan varlıkları türlerine göre yarattı. Bunun iyi olduğunu gördü. Tanrı, “Verimli olun, çoğalın, denizleri doldurun, yeryüzünde kuşlar çoğalsın” diyerek onları kutsadı. Akşam oldu, sabah oldu ve beşinci gün oluştu. Tanrı, “Yeryüzü türlü türlü canlı yaratıklar, evcil ve yabanıl hayvanlar, sürüngenler türetsin” diye buyurdu. Ve öyle oldu. Tanrı türlü türlü yabanıl hayvan, evcil hayvan, sürüngen yarattı. Bunun iyi olduğunu gördü. Tanrı, “İnsanı Kendi sûretimizde, Kendimize benzer yaratalım” dedi, “denizdeki balıklara, gökteki kuşlara, evcil hayvanlara, sürüngenlere, yeryüzünün tümüne egemen olsun.” Tanrı insanı Kendi sûretinde yarattı. Böylece insan Tanrı sûretinde yaratılmış oldu. İnsanları erkek ve dişi olarak yarattı. Onları kutsadı ve, “Verimli olun, çoğalın” dedi, “yeryüzünü doldurun ve denetiminize alın; denizdeki balıklara, gökteki kuşlara, yeryüzünde yaşayan bütün canlılara egemen olun. İşte yeryüzünde tohum veren her otu ve tohumu meyvesinde bulunan her meyve ağacını size veriyorum. Bunlar size yiyecek olacak. Yabanıl hayvanlara, gökteki kuşlara, sürüngenlere –soluk alıp veren bütün hayvanlara– yiyecek olarak yeşil otları veriyorum.” Ve öyle oldu. Tanrı, yarattıklarına baktı ve her şeyin çok iyi olduğunu gördü. Akşam oldu, sabah oldu ve altıncı gün oluştu.[5] Gök ve yer bütün öğeleriyle tamamlandı. Tanrı, yapmakta olduğu işi yedinci gün bitirdi. O gün işi bırakıp dinlendi. Yedinci günü kutsadı. Onu kutsal bir gün olarak ayırdı. Çünkü Tanrı o gün yaptığı, yarattığı bütün işi bitirip dinlendi.[6]

ÂDEM İLE HAVVA

Göğün ve yerin yaratılış öyküsü:

Rabb Tanrı göğü ve yeri yarattığında, yeryüzünde yabanıl bir fidan, bir ot bile bitmemişti. Çünkü Rabb Tanrı henüz yeryüzüne yağmur göndermemişti. Toprağı işleyecek insan da yoktu. Yerden yükselen buhar bütün toprakları suluyordu. Rabb Tanrı Âdem’i topraktan yarattı ve burnuna yaşam soluğunu üfledi. Böylece Âdem yaşayan varlık oldu. Rabb Tanrı doğuda, Aden’de bir bahçe dikti. Yarattığı Âdem’i oraya koydu. Bahçede iyi meyve veren türlü türlü güzel ağaç yetiştirdi. Bahçenin ortasında yaşam ağacı ile iyiyle kötüyü bilme ağacı vardı. Aden’den bir ırmak doğuyor, bahçeyi sulayıp orada dört kola ayrılıyordu. İlk ırmağın adı Pişon’dur. Altın kaynakları olan Havila sınırları boyunca akar. Orada iyi altın, reçine ve oniks bulunur. İkinci ırmağın adı Gihon’dur. Kûş sınırları boyunca akar. Üçüncü ırmağın adı Dicle’dir. Asur’un doğusundan akar. Dördüncü ırmak ise Fırat’tır. Rabb Tanrı Aden bahçesine bakması, onu işlemesi için Âdem’i oraya koydu. Ve ona, “Bahçede istediğin ağacın meyvesini yiyebilirsin” diye buyurdu, “ama iyiyle kötüyü bilme ağacından yeme. Çünkü ondan yediğin gün kesinlikle ölürsün.” Sonra, “Âdem’in yalnız kalması iyi değil” dedi, “ona uygun bir yardımcı yaratacağım.” Rabb Tanrı yerdeki hayvanların, gökteki kuşların, hepsini topraktan yaratmıştı. Onlara ne ad vereceğini görmek için hepsini Âdem’e getirdi. Âdem her birine ne ad verdiyse, o canlı o adla anıldı. Âdem bütün evcil ve yabanıl hayvanlara, gökteki kuşlara ad koydu. Ama kendisi için uygun bir yardımcı bulunmadı. Rabb Tanrı Âdem’e derin bir uyku verdi. Âdem uyurken, Rabb Tanrı onun kaburga kemiklerinden birini alıp yerini etle kapadı. Âdem’den aldığı kaburga kemiğinden bir kadın yaratarak onu Âdem’e getirdi. Âdem, “İşte, bu benim kemiklerimden alınmış kemik, etimden alınmış ettir” dedi, “ona ‘kadın’ denilecek, çünkü o adamdan alındı.” Bu nedenle adam anasını-babasını bırakıp karısına bağlanacak ve ikisi tek beden olacak. Âdem de, karısı da çıplaktılar, henüz utanç nedir bilmiyorlardı.[7]

İNSANIN GÜNAHI

Rabb Tanrı’nın yarattığı yabanıl hayvanların en kurnazı yılandı. Yılan kadına, “Tanrı gerçekten, ‘Bahçedeki ağaçların hiç birinin meyvesini yemeyin’ dedi mi?” diye sordu. Kadın, “Bahçedeki ağaçların meyvelerinden yiyebiliriz” diye yanıtladı, “ama Tanrı, ‘Bahçenin ortasındaki ağacın meyvesini yemeyin, ona dokunmayın; yoksa ölürsünüz’ dedi.” Yılan, “Kesinlikle ölmezsiniz” dedi, “çünkü Tanrı biliyor ki, o ağacın meyvesini yediğinizde gözleriniz açılacak, iyiyle kötüyü bilerek Tanrı gibi olacaksınız.” Kadın ağacın güzel, meyvesinin yemek için uygun ve bilgelik kazanmak için çekici olduğunu gördü. Meyveyi koparıp yedi. Yanındaki kocasına verdi. Kocası da yedi. İkisinin de gözleri açıldı. Çıplak olduklarını anladılar. Bu yüzden incir yaprakları dikip kendilerine önlük yaptılar. Derken, günün serinliğinde bahçede yürüyen Rabb Tanrı’nın sesini duydular. O’ndan kaçıp ağaçların arasına gizlendiler. Rabb Tanrı Âdem’e, “Nerdesin?” diye seslendi. Âdem, “Bahçede sesini duyunca korktum. Çünkü çıplaktım, bu yüzden gizlendim” dedi. Rabb Tanrı, “Çıplak olduğunu sana kim söyledi?” diye sordu, “Sana meyvesini yeme dediğim ağaçtan mı yedin?” Âdem, “Yanıma koyduğun kadın ağacın meyvesini bana verdi, ben de yedim” diye yanıtladı. Rabb Tanrı kadına, “Nedir bu yaptığın?” diye sordu. Kadın, “Yılan beni aldattı, o yüzden yedim” diye karşılık verdi. Bunun üzerine Rabb Tanrı yılana, “Bu yaptığından ötürü Bütün evcil ve yabanıl hayvanların en lânetlisi sen olacaksın” dedi, “karnın üzerinde sürünecek ve yaşamın boyunca toprak yiyeceksin. Seninle kadını, onun soyuyla senin soyunu birbirinize düşman edeceğim. Onun soyu senin başını ezecek, sen onun topuğuna saldıracaksın.” Rabb Tanrı kadına, “Çocuk doğururken sana çok acı çektireceğim” dedi, “ağrı çekerek doğum yapacaksın. Kocana istek duyacaksın, seni o yönetecek.” Rabb Tanrı Âdem’e, “Karının sözünü dinlediğin ve sana, ‘Meyvesini yeme’ dediğim ağaçtan yediğin için, toprak senin yüzünden lânetlendi” dedi, “yaşam boyu emek vermeden yiyecek bulamayacaksın. Toprak sana diken ve çalı verecek, yaban otu yiyeceksin. Yaratılmış olduğun toprağa dönünceye dek ekmeğini alın teri dökerek kazanacaksın. Çünkü topraksın, topraktan yaratıldın ve yine toprağa döneceksin.” Âdem karısına Havva adını verdi. Çünkü o bütün insanların anasıydı. Rabb Tanrı Âdem’le karısı için deriden giysiler yaptı, onları giydirdi. Sonra şöyle dedi: “Âdem iyiyle kötüyü bilmekle bizlerden biri gibi oldu. Şimdi yaşam ağacına uzanıp meyve almasına, yiyip ölümsüz olmasına izin verilmemeli.” Böylece Rabb Tanrı, yaratılmış olduğu toprağı işlemek üzere Âdem’i Aden bahçesinden çıkardı. Onu kovdu; yaşam ağacının yolunu denetlemek için Aden bahçesinin doğusuna Keruvlar ve her yana dönen alevli bir kılıç yerleştirdi.[8]

Talmud’daki anlatım ise daha saçmadır. Zira ona göre Allah, yeryüzüne kötü-inkârcı insan geleceğini meleklerden saklar, onlara yalan söyler. (Hâşâ)

^37-39Sonra da Âdem, Rabbinden birtakım kelimeler aldı/kendine vahyedildi; Biz dedik ki: “Hepiniz oradan inin. Artık size Benim tarafımdan bir kılavuz geldiğinde, kim kılavuzuma uyarsa, onlar için hiçbir korku yoktur; onlar mahzun da olmayacaklardır. Ve küfretmiş; Allah’ın ilâhlığını, rabliğini bilerek reddetmiş ve âyetlerimizi yalanlamış kimseler; işte onlar, ateşin ashâbıdır. Onlar, orada temelli kalıcıdırlar.” Sonra da Allah, onun tevbesini kabul etti. Kesinlikle O, tevbeleri çokça kabul eden, çok tevbe fırsatı verenin, çok merhametli olanın ta kendisidir.

Bu âyetlerde insanlığın hayatının bir başka aşamasına dikkat çekilmiştir. Buna göre bilgilenmiş insana birtakım kelimeler, mesajlar verilmiş, o da bunlarla hatalı davrandığının farkına varıp tevbe etmiştir. Bunun üzerine ona, Ve kendilerine, Hepiniz oradan inin. Artık size Benim tarafımdan bir kılavuz geldiğinde, kim kılavuzuma uyarsa, onlar için hiçbir korku yoktur, onlar mahzun da olmayacaklardır. Ve küfretmiş ve âyetlerimizi yalanlamış kimseler; işte onlar, ateşin ashâbıdır. Onlar, orada temelli kalıcıdırlar talimatı verilmiştir. Âyetlerden anlaşıldığına göre bu talimatlar, insanlığa gelen ilk vahiylerdir.

Âdeme verilen kelimeler, 39. âyetin muhtevasıdır.

Âdem’in tevbe etmek için Rabbinden aldığı kelimeler hakkında ileri sürülen görüşleri şöyle sıralayabiliriz:

* Âdem’in Rabbinden aldığı kelimeler, A‘râf sûresi’nde onun ve eşinin lisânıyla aktarılan şu sözlerdir: Rabbimiz! Biz nefislerimize zulmettik, eğer bizi bağışlamazsan ve esirgemezsen gerçekten hüsrana uğrayanlardan olacağız.

* Bundan maksad, Allah’ın, Âdem’e haccın rükünlerini öğretmesi ve Ka‘be’yi yedi kez tavaf etmesini, sonra iki rekat namaz kılıp bağışlanma dilemesini emretmesidir.

* Bundan maksad, Âdem’in Arşın bacağı üzerinde, “muhammedu’r-rasûlullah” ifadesini yazılı olarak görmesi ve o’nun hakkı için kendisine şefaat edilmesini istemesidir.

* Âdem’in Rabbinden aldığı kelimelerle kasdedilen, onun şöyle demesidir: “Seni hamdinle tenzih ederim Allahım, Senden başka ilâh yoktur, ben kötülük yaptım, nefsime zulmettim, bana mağfiret buyur, çünkü Sen mağfiret edenlerin en hayırlısısın. Seni hamdinle tesbih ederim Allahım, Senden başka ilâh yoktur, ben bir kötülük işledim ve nefsime zulmettim. Sen tevbemi kabul buyur. Çünkü Sen tevbeleri çokça kabul edensin, merhameti sonsuz olansın.”

* Muhammed b. Ka‘b da sözü geçen bu kelimelerin şunlar olduğunu söylemektedir: “Senden başka ilâh yoktur, Seni hamdinle tenzih ve tesbîh ederim. Bir kötülük işledim ve nefsime zulmettim. Sen benim tevbemi kabul buyur. Şüphesiz Sen çokça tevbeleri kabul eden, çokça merhametli olansın. Senden başka ilâh yoktur. Seni hamdinle tesbîh ve tenzih ederim. Bir kötülük işledim, nefsime zulmettim, Sen bana merhamet buyur. Çünkü şüphesiz Sen gafûrsun, rahîmsin. Senden başka ilâh yoktur. Seni hamdinle tesbîh ve tenzih ederim. Bir kötülük işledim, nefsime zulmettim, bana merhamet buyur. Şüphesiz Sen merhametlilerin merhametlisisin.” Sözü geçen bu kelimelerin, aksırdığı zaman söylediği “elhamdulillâh” sözleri olduğu da söylenmiştir.[9]

Âyetin sonundaki, Sonra da O [Allah], onun tevbesini kabul etti. Muhakkak O, tevbeyi çok kabul edenin, çok merhametli olanın ta kendisidir ifadesiyle, Hristiyanlıktaki, Âdem’in suçunun tüm soyuna da sirâyet ettiği inancı reddedilerek, ilk atanın suçunun bağışlandığı ve kimseye sirâyet etmediği vurgulanmaktadır. Ayrıca, kimsenin bir başkasının suçunu yüklenmeyeceğini bildiren onlarca âyet vardır.

TEVBE

Âyetler ışığında kulun tevbesini şöyle tanımlayabiliriz: Tevbe, “bilinçlenerek, kararlılıkla kusurları terk edip, Allah’a itaate yönelme”dir. Kısacası tevbe, kişinin hayatında gerçekleştirdiği bilinçli bir devrimdir, “Tevbe yâ Rabbi “ demek gibi sözden ibaret değildir.

⁴⁰Ey İsrâîloğulları! Size nimet olarak verdiğim nimetimi hatırlayın, Benim ahdime/Bana verdiğiniz söze vefa gösterin ki, Ben de sizin ahdinize vefa göstereyim. Ve sadece Bana karşı adam olmalısınız. ⁴¹Sizinle beraber olan Kur’an’a muhalif olmayan şeyleri doğrulayıcı olarak indirdiğim Kur’ân’a iman edin; o’nun hak kitap olduğunu bilerek reddedenlerin ilki siz olmayın. Benim âyetlerimi çok az bir bedelle satmayın. Ve sadece Benim korumam altına giriniz. ⁴²Ve siz bile bile hakkı bâtıla karıştırmayınız, hakkı gizlemeyiniz. ⁴³Salâtı ikame ediniz [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluşturunuz-ayakta tutunuz], zekat’ı; Allah’ın dininin yayılması, ayakta tutulması, salâtın ikame edilebilmesi için müminlerin iman borcu; kulluk görevi olarak içtenlikle verdiği vergiyi veriniz, Allah’ı birleyenler ile birlikte siz de Allah’ı birleyiniz.

⁴⁴Siz, insanlara birr’i/iyi adam olmayı buyuracaksınız da kendinizi umursamayacak mısınız? Oysaki Kitab’ı okuyup duruyorsunuz. Hâlâ akletmeyecek misiniz?

^45,46Bir de sabretmekle, salâtla [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma ile] yardım isteyin. –Şüphesiz salât ve sabırla yardım isteme, saygılı olanlardan; gerçekten Rablerine kavuşacaklarına inanan kimselerden başkasına çok ağır gelir. Ve şüphesiz onlar Rablerine dönen/ yönelen/ her işlerini Allah’ın ilkelerine uygun yapan kimselerdir–

Bu âyetlerde, Medîne’deki Yahûdiler İslâm’a davet edilmişlerdir. Onların davet edildikleri ilkeler, Tevrât’ta bulunup da zâyi ettikleri ilkelerdir. Burada İsrâîloğulları’na verilen nimetler genel olarak hatırlatılmış, sonra da detaya girilmiştir.

Rasûlullah artık elçilik görevini Medîne’de sürdürmekte, vahyi orada tebliğ etmektedir. Medîne halkının önemli bir bölümünü de İsrâîloğulları oluşturmaktadır. O nedenle sûrenin İsrâîloğulları ile ilgili bu bölümünün iyi anlaşılabilmesi için, arka planın bilinmesi gerekir.

Mekke’de Rasûlullah’ın muhatapları genellikle müşrik Kureyşliler idi. Medîne’de ise tevhid, peygamberlik, vahiy, âhiret ve melekler gibi inançlara yabancı olmayan, kendilerini İbrâhîm soyundan kabul eden, Mûsâ’ya gelen Kitab’a da inandıklarını iddia eden Yahûdiler vardı. Ama ellerindeki kitap, din bilginleri tarafından tahrif edilmiş, içeriği çıkarları doğrultusunda oluşturulmuş bir kitaptı. Ortada hakk dinden bir şey kalmamıştı. Hakk din, bunların çıkarcılığı ile çeliştiği için gizli ve aşikar Rasûlullah ile mücadeleye kararlıydılar.

İşte bu ortamda Rasûlullah, onlara tebliğe ve onlarla mücadeleye hazırlanacaktır.

Burada İsrâîloğulları’na emredilen, Size nimet olarak verdiğim nimetimi hatırlayın, Benim ahdime vefa gösterin ki Ben de sizin ahdinize vefa göstereyim. Ve sadece Benden korkun/sadece Bana ibâdet edin. Yanınızdaki şeyi [Tevrât’ı] tasdik edici olarak indirdiğim şeye [Kur’ân’a] iman edin, onu inkâr edenlerin ilki siz olmayın. Benim âyetlerimi çok az bir paraya satmayın. Ve sadece Bana takvâlı davranınız. Ve siz bile bile hakk’ı bâtıla karıştırmayınız, hakkı gizlemeyiniz. Salâtı [eğitim-öğretimi, sosyal yardım kurumunu] dikiniz/ayakta tutunuz, zekâtı veriniz, rükû edenlerle birlikte siz de rükû ediniz. Siz insanlara birr’i buyuracaksınız da kendinizi umursamayacak mısınız? Oysaki Kitab’ı okuyup duruyorsunuz. Hâlâ akletmeyecek misiniz? Bir de sabırla, salâtla [eğitim-öğretimle, sosyal destek kurumlarıyla] yardım isteyin şeklindeki emirler, Kur’ân’ın muhtelif yerlerinde yer almıştır.

İSRÂÎLOĞULLARI

İsrâîl kelimesi Arapça olmayan bir kelimedir. O bakımdan bu kelime munsarif [çekimli fiil] değildir. Yedi türlü söylenişi vardır: Birincisi Kur’ân-ı Kerîm’de kullanılan şekil olan İsrâîl‘dir. Bu ise hafif hemze şeklinde medli “İsrâîl” şeklinde söylenir. Bunu Şennebûz, Verş’ten nakletmiştir. Diğer bir okuyuş, hemzesiz olarak yâ‘dan sonra medli “İsrâyîl” şeklindedir, A‘meş ve Îsâ b. Ömer bu şekilde okumuştur. Hasen ve Zührî ise hemzesiz ve medsiz olarak (“İsrail” şeklinde) okumuşlardır. Yâ’sız, fakat esreli bir hemze ile “İsrâîl” şeklinde, üstünlü bir hemze ile “İsrâel” şeklinde de okunmuştur. Temimliler ise “İsrâîn” şeklinde nûn’lu okurlar.

İsrâîl kelimesi, “Allah’ın kulu” anlamındadır. İbn Abbâs der ki: “İbrânice’de isrâ ‘kul’, îl de ‘Allah’ demektir.” İsrâ kelimesinin “Allah’ın seçtiği”, il kelimesinin ise “Allah” demek olduğu söylendiği gibi, isrâ kelimesinin “sağlam yapmak ve bağlamak”tan geldiği de söylenmiştir. Buna göre İsrâîl, “Allah tarafından sağlam bir şekilde güçlü olarak yaratılmış” gibi bir anlam ifade eder. Bunu Mehdevî zikretmektedir. Es-Süheylî der ki: “Hz. Ya‘kûb’a ‘İsrâîl’ adının verilmesi, o’nun Yüce Allah için hicret ettiği vakit bir gece yürümesinden dolayıdır. Bundan dolayı o’na ‘İsrâîl’ adı verilmiştir, yani, ‘Yüce Allah’a geceleyin giden ve yürüyen’ anlamındadır.” Bu son açıklamaya göre ismin bir bölümü İbrânice, bir bölümü de Arapların söyleyişine uygun olur. Doğrusunu en iyi bilen Allah’tır.[10]

AHDE VEFA

Burada İsrâîloğulları’na hitâben, Benim ahdime vefa gösterin ki… denilmiştir. Kur’ân’da İsrâîloğulları’ndan alınan ahitlerle ilgili birçok ifade bulunması hasebiyle, buradaki ahdin ne olduğu hususunda birçok görüş ortaya çıkmıştır. Bizce bu ifade, tüm emir ve yasakları içerir:

⁸³Ve hani Biz, İsrâîloğulları’nın ‘kesin söz’ünü almıştık: “Allah’tan başkasına kulluk etmeyeceksiniz, ana-babaya, yakınlığı olanlara, yetimlere, miskinlere de iyilik yapacaksınız, insanlara güzelliği söyleyiniz, salâtı ikame ediniz [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluşturunuz-ayakta tutunuz] ve zekâtı/vergiyi veriniz.” Sonra çok azınız müstesnâ olmak üzere yüz çevirdiniz. Ve siz yüz çeviren kimselersiniz.

                                                                               (Bakara/83)

Biz, buradaki ahdin, Peygamberimizin çağdaşı olan İsrâîloğulları’nı da çok yakından ilgilendiren bir ahit olduğu kanaatindeyiz. O nedenle, bu ahdin “bu pasajda özel olarak zikredilen emirlerle birlikte Allah Elçisi’nin geleceği ve İsrâîloğulları’nın ona uymaları gerektiği emrinin Tevrât’ta yer alması” olduğunu düşünüyoruz.

¹²Ve andolsun ki Allah, İsrâîloğulları’nın sağlam sözünü almıştı. Ve Biz, kendilerinden on iki müfettiş/başkan göndermiştik. Ve Allah demişti ki: “Ben, kesinlikle sizinle beraberim. Salâtı ikame eder [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluşturur, ayakta tutar], zekâtı/verginizi verir, elçilerime iman eder, onları destekler ve Allah’a güzelce ödünç verirseniz, andolsun ki sizden kötülüklerinizi örteceğim ve sizi altından ırmaklar akan cennetlere girdireceğim. İşte sizden her kim de, bundan sonra küfrederse; Allah’ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddederse, artık kesinlikle yolun doğrusunu kaybetmiş olur.”

                                                                              (Mâide/12)

^156,157Allah diyor ki: “Benim azabım var; onu dilediğime dokundururum, rahmetim de var; o ise her şeyi kuşatmıştır. Onu da özellikle Allah’ın koruması altına girenlere, zekâtını; vergisini verenlere ve âyetlerimize inananlara; kendilerine iyiyi emreden ve onları kötülüklerden alıkoyan, temiz ve hoş şeyleri kendilerine serbestleştiren, kirli, pis ve kötü şeyleri de üzerlerine yasaklayan, sırtlarından ağır yükleri, üzerlerindeki bağları ve zincirleri indiren, yanlarındaki Tevrât ve İncîl’de yazılmış bulacakları Anakentli/ Mekkeli Peygamber, o Elçi’ye uyan kimselere yazacağım. O hâlde, O’na iman eden, O’na kuvvetle saygı gösteren, O’na yardımcı olan ve O’nun ile birlikte indirilen nûru izleyen kimseler var ya, işte onlar, kurtuluşa erenlerin ta kendileridir.”

¹⁵⁸De ki: “Ey insanlar! Şüphesiz ben, göklerin ve yerin mülkü Kendisinin olan, Kendisinden başka hiçbir ilâh bulunmayan, hem dirilten hem öldüren Allah’ın, size, hepinize gönderdiği elçiyim. O hâlde kılavuzlandığınız doğru yolu bulmanız için Allah’a ve O’nun sözlerine iman eden, Ümmî; Anakentli; Mekkeli Peygamber olan Elçisi’ne iman edin ve o’na uyun.”

                                                                                (A‘râf/157-158)

^70,71Andolsun ki Biz, İsrâîloğulları’nın sözleşmesini aldık ve kendilerine elçiler gönderdik; ne zaman ki onlara elçi, nefislerinin hoşlanmadığı bir şeyi getirdi, bir kısmını yalanladılar, bir kısmını da öldürüyorlar.

                                                                            (Mâide/70-71)

HAKKI BÂTILA KARIŞTIRMAYIN

Âyetteki, hakkı bâtılla karıştırmayınız emri, “siz de Kitap’ta bulunan hakkı bâtıla karıştırmayın”; yani, “kitabı değiştirmeye kalkmayın, Muhammed’in elçiliğini inkâra yeltenmeyin, Yahûdilik ve Hristiyanlık’ı İslâm’a karıştırmayın” şeklinde anlaşılabilir.

Pasajın girişinde İsrâîloğulları’na verilen nimetlere değinilmişti. Bu nimetler, ileriki âyetlerde, hani bir zaman… ifadeleriyle tek tek zikredileceği için onların burada listelenmesine gerek görmüyoruz. Burada zikredilen nimetler, Kasas, Tâ-Hâ, Şu‘arâ, Yûnus, İbrâhîm, Câsiye sûrelerinde de geçmişti.

⁴⁷Ey İsrâîloğulları! Size verdiğim nimeti ve şüphesiz Benim sizi âlemlere fazlalıklı kıldığımı hatırlayın.

⁴⁸Ve hiçbir kimsenin başka bir kimseye herhangi bir şey için karşılık ödemediği, hiçbir kimseden yardımın, adam kayırmanın kabul edilmediği, kimseden fidyenin/kurtulmalığın alınmadığı ve hiçbir kimsenin yardım olunmadığı güne karşı Allah’ın koruması altına girin.

İsrâîloğulları’na hitâbın devam ettiği bu âyetlerde de verilen nimetler hatırlatılarak nankörlük etmemeleri hususunda uyarı yapılmakta; kimsenin kimseye herhangi bir şey için karşılık ödemediği, hiç kimseden şefaat ve fidyenin kabul edilmediği ve hiç kimsenin yardım olunmadığı âhiret; haşr, din gününe karşı dikkatli ve tedbirli davranmaları ve hazırlık yapmaları emredilmiştir.

Ayrıca âyette, İsrâîloğulları’nın, âlemlere fazlalıklı kılındığı ifade edilmektedir, ki bu husus başka bir âyette de zikredilmiştir:

³²Andolsun ki Biz İsrâîloğulları’nı bilerek âlemler üzerine seçkin kılmıştık.

                                                                                             (Duhân/32)

Bundan maksat, onların kendi dönemlerindeki toplumlara, siyasî, askerî, iktisadî güç ve nüfus çokluğu ile fazlalıklı kılınmalarıdır. Nitekim Mâide sûresi’nde bu duruma Mûsâ’nın ağzından açıklık getirilmiştir:

^20,21Ve hani Mûsâ, toplumuna: “Ey toplumum! Allah’ın üzerinizdeki nimetini hatırlayın. Hani Allah, içinizden peygamberler gönderdi. Sizi de hükümdarlar kıldı. Ve âlemlerden hiçbir kimseye vermediğini size verdi. Ey toplumum! Allah’ın size yazdığı temizlenmiş toprağa girin, geriye dönmeyin, yoksa kayba uğrayanlar olarak dönersiniz” dedi.

                                                                     (Mâide/20-21)

Âhirette fidye ödeyerek kurtulmanın ve Allah’tan başka kimsenin şefaat-yardım etmesinin mümkün olmadığını ifade eden onlarca âyet vardır. Bunların bir kaçını hatırlatıyoruz:

²⁵⁴Ey iman etmiş kimseler! Kendisinde hiçbir alış-verişin, hiçbir dostluğun ve hiçbir yardımın, iltimasın bulunmadığı bir gün gelmeden önce, size verdiğimiz rızıklardan harcamada bulunun. Ve kâfirler; Allah’ın ilâhlığını, rabliğini bilerek reddedenler, kendi benliklerine haksızlık edenlerin ta kendileridir.

                                                                 (Bakara/254)

¹²³Kimsenin kimse yerine bir şey ödemeyeceği, kimseden kurtulmalık kabul edilmeyeceği, yardımın, iltimasın hiç kimseye yarar sağlamayacağı ve suçluların yardım olunmadığı güne karşı Allah’ın koruması altına girin.

                                                                 (Bakara/123)

⁹¹Şüphesiz ki küfretmiş; Allah’ın ilâhlığını, rabliğini bilerek reddetmiş ve bu durumda oldukları hâlde de ölen şu kişilerin hiç birinden, yeryüzü dolusu altın –onu fidye/kurtulmalık verseler bile– asla kabul edilmeyecektir. İşte onlar, dayanılmaz azap kendileri için olanlardır. Onlar için yardımcılardan da yoktur.

                                                               (Âl-i İmrân/91)

⁷⁰Ve dinlerini oyun ve eğlence edinmiş/ oyun ve eğlenceyi kendilerine din edinmiş, dünya hayatı kendilerini aldatmış olan kimseleri bırak ve Kur’ân ile hatırlat/öğüt ver: Bir kişi, kendi elinin üretip kazandığıyla değişim ve yıkıma düşerse, onun için Allah’ın astlarından bir yardım eden, yol, gösteren koruyan bir yakın kimse ve destekçi, kayırıcı söz konusu olmaz. Suçuna karşı her türlü bedeli ödemeyi istese de ondan alınmaz. İşte bunlar, kazandıkları ile değişime/yıkıma uğrayan kimselerdir. İyilikbilmezlik ettiklerinden ötürü onlar için kaynar sudan bir içecek ve can yakıcı bir azap vardır.

                                                                                           (En‘âm/70)

Şefaat hakkında yaptığımız geniş açıklamalara bakılabilir.[11]

Kur’ân’dan öğrendiğimize göre müşrikler, şirk koştukları kimseler ve nesnelerin, kendilerini Allah’a yaklaştıracaklarına, şefaat ederek kendilerini kurtaracaklarına inanıyorlardı. Geçmiş sûrelerde bunların yüzlerce kez uyarıldıklarına şâhit olduk. Burada İsrâîloğulları‘na da Mekke müşriklerine yapılan uyarı yapılmaktadır. Çünkü onlar da peygamberlerin torunları oldukları için ebedî kurtuluşa ereceklerine inanıyorlardı.

⁴⁹Ve hani Biz, bir zaman sizi, sizi azabın en kötüsüne çarptıran, oğullarınızı boğazlayan; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiren, kadınlarınızı utanca boğan Firavun’un yakınlarından kurtarmıştık. –Ve bunda size Rabbiniz tarafından büyük bir bela vardı.–

⁵⁰Hani bir zamanlar da Biz, bol suyu/nehiri sizin için yarıp da sizi kurtarmış, siz bakıp dururken Firavun’un yakınlarını da suda boğmuştuk.

Bu Âyetlerde, Medînede yaşayan İsrâîloğulları’na, geçmişte verilen nimetlerden bir kısmı ve kendilerinde tecelli eden Allah’ın rahmeti hatırlatılmaktadır.

Bu paragrafta anlatılan olaylar, bu hitaplara muhatap olan Yahudilerin binlerce sene evvelki atalarıdır. Bununla, bir yandan onlara geçmişten ibret almaları mesajı verilirken, bir yandan da ahlâk, karakter, kıble [hedef; strateji] ve tavır yönünden ataları ile Medîne’deki Yahudiler arasındaki hiçbir farkın bulunmadığına dikkat çekiliyor. Nitekim hiçbir Yahudi bu hitabı yadsımamıştır.

Âyetteki, hani Biz, bir zaman sizi, sizi azabın en kötüsüne çarpıtan ifadesindeki, azabın en kötüsü ile “İsrâîloğulları’nın, işlerin en ağırında, en kötüsünde köle olarak çalıştırılmaları” kastedilmiştir. Buna başka surelerde de değinilmiştir:

^6,7Ve hani Mûsâ toplumuna demişti ki: “Allah’ın üzerinizdeki nimetini hatırlayın; hani O, sizi işkencenin kötüsüne çarptıran, oğullarınızı boğazlayan; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiren ve kadınlarınızı utanca boğan Firavun ailesinden kurtardı. Ve işte bunda Rabbiniz tarafından, size, çok büyük yıpranarak vereceğiniz bir sınav vardır. Ve hani Rabbiniz ilan etmişti: “Andolsun ki sahip olduğunuz nimetlerin karşılığını öderseniz, elbette size artırırım ve eğer iyilikbilmezlik ederseniz hiç şüphesiz azabım çok çetindir.”

                                                                                (İbrâhîm/ 6–7)

¹⁴¹Hani bir zaman Biz, size azabın kötüsünü yapan; oğullarınızı katleden; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiren, kadınlarınızı utanca boğan Firavun ailesinin elinden de sizi kurtarmıştık. Bunda da sizin için Rabbiniz tarafından büyük sınav vardır.

                                                                                   (A’râf/ 141)

⁴Şüphesiz ki Firavun, yeryüzünde yüceldi ve idaresi altındaki insanları grup grup yaptı; onlardan bir grubu güçsüzleştirmek istiyor; bunların oğullarını boğazlıyor; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiriyor, kadınlarını utanca boğuyordu. Şüphesiz ki o, bozgunculardan idi.

                                                                                     (Kasas: 4)

Not:

Firavunun uyguladığı güçsüzleştirme programını ifade eden ayetlerde geçen “katl” ve “zebh” sözcükleri mecazidir. Bu konuda A’raf suresinin 141. Ayetinin tahlilinde ayrıntılı açıklama yapılmıştır. Ayetteki İstihyâ ile ilgili ayrıntılı bilgi de A’raf suresinin 127. ayeti açıklamalarında verilmiştir.

Âyetteki Ve bunda size Rabbiniz tarafından büyük bir bela vardı ifadesini, hem, “İsrâîloğulları’nın çektiği işkencelerde bela vardı, hem de azaptan kurtarmamızda bela vardı” şeklinde anlamak mümkündür. Hatta her ikisini birden kabul etmek daha uygun olur. Zira Allah insanları, hem iyiliklerle hem de kötülüklerle belâlandırmakta/sınamaktadır:

³⁵Her kimliği olan varlık ölümü tadıcıdır. Ve eritip saflaştırmak üzere, sizi Biz, şer ve hayır ile sınarız. Ve siz, yalnız Bize döndürüleceksiniz.

                                                                                        (Enbiyâ: 35)

Bu âyette, İsrâîloğulları tarihinden suyun yarılması; baraj kurulması, İsrâîloğulları’nın kurtulması, Firavun’un yakınlarının suda boğulması gibi safhalar hatırlatılmaktadır. Baraj hakkında Şu‘arâ/63’ün tahlilinde bilgi verilmişti.

Kısa bir cümle ile ifade edilmesi sebebiyle bu olayların birkaç saat içinde olup bittiği sanılıyor. Oysa ki bu olaylar yıllarca süren bir süreçte gerçekleşmiştir.

Burada dikkat çeken bir nokta da, Firavun’un ve yakınlarının boğuluşunu İsrâîloğulları’nın gözleriyle görmüş olmalarıdır, ki bu Kitab-ı Mukaddes’te şöyle anlatılır:

Rabb o gün İsrâîllileri Mısırlıların elinden kurtardı. İsrâîlliler deniz kıyısında Mısırlıların ölülerini gördüler. Rabbin Mısırlılara gösterdiği büyük gücünü görünce korkan İsrâîl halkı, Rabbe ve kulu Mûsâ’ya güvendi.[12]

Buradan da anlaşılıyor ki bu boğulma olayı Kızıldeniz’de olmamıştır. Çünkü yüz kilometre civarındaki bir mesafeden; denizin bir ucundan diğer ucunda olanların boğuluşunu ve cesetlerini görme imkânı yoktur.

Burada kısaca değinilen olaylar, A’râf, Tâ-Hâ, Şu’arâ, Yûnus Sûrelerinde detaylı olarak yer almıştı. Bu olay, Kitab-ı Mukaddes’te de [Çıkış, bab: 8–22] yer almaktadır.

⁵²Ve Biz, Mûsâ’ya: “Kullarımı geceleyin yola çıkar, şüphesiz siz takip edilenlersiniz” diye vahyettik.

^53-56Derken Firavun da şehirlere toplayıcıları gönderdi: “Şüphesiz bunlar, sayıları azar azar, bölük pörçük bir topluluktur. Ve onlar bizim için elbette öfkelidirler. Biz ise, elbette hazırlıklı, tedbirli bekleyen bir cemaatiz.” ⁶⁰Sonra Firavun ve adamları güneş doğarken onların ardına düştüler.

⁶¹İki topluluk birbirini görünce, Mûsâ’nın ashâbı “Şüphesiz biz, kesinlikle kıstırıldık” dediler.

⁶²Mûsâ: “Kesinlikle sizin düşündüğünüz gibi değil! Şüphesiz Rabbim benimledir, bana yol gösterecektir” dedi.

⁶⁴Ötekilerini de oraya yaklaştırdık.

^65,66Ve Mûsâ ve beraberindekilerin hepsini kurtardık, sonra da ötekileri suda boğduk.

^57-59Sonunda Biz, Firavun ve toplumunu bahçelerden, pınarlardan, hazinelerden ve şerefli makamdan çıkardık. İşte böyle! Ve sonra onlara İsrâîloğulları’nı mirasçı/son sahip yaptık. ⁶⁷Şüphesiz bunda kesinlikle bir alâmet/gösterge vardır. Ama çokları iman etmiş değillerdi. ⁶⁸Ve şüphesiz ki Rabbin, kesinlikle en üstün olanın, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/mutlak galip olanın, engin merhamet sahibinin ta kendisidir.

                                                                                      (Şu’arâ: 52–68)

^90-92Ve İsrâîloğulları’nı bol sudan/nehirden geçirdik. Ama Firavun ve askerleri azgınlık ve düşmanlıkla onları hemen izledi. Sonunda boğulma ona yetişince, “Gerçekten, İsrâîloğulları’nın inandığı Tanrı’dan başka tanrı olmadığına ben de inandım, ben de teslim olanlardanım” dedi. –Şimdi mi? Hâlbuki daha önce isyan etmiştin ve de bozgunculardan olmuştun. Artık Biz senden sonra geleceklere ibret olasın diye, bugün seni zırhınla birlikte kurtaracağız.– Ve şüphesiz insanlardan birçoğu kesinlikle Bizim âyetlerimize/ alâmetlerimize/ göstergelerimize karşı duyarsız/ilgisizdirler.

                                                                              (Yûnus: 90–92) 

⁵¹Ve hani Biz Mûsâ’ya kırk geceyi vaat vermiş, sonra da siz, kendi benliğinize haksızlık ederek, o’nun arkasından altını ilâh edinmiştiniz.

⁵²Sonra Biz, sahip olduğunuz nimetlerin karşılığını ödersiniz diye bundan sonra sizi affetmiştik.

İsrâîloğulları’na târihî hatırlatmalar devam ediyor: Burada İsrâîloğulları’nın, Mûsâ’nın geçici bir süre aralarından ayrılmasının ardından altını ilâhlaştırarak [altın buzağıya taparak] müşrikleştikleri dönem hatırlatılmaktadır. Bahsi geçen olaylar, A‘râf ve Tâ-Hâ sûrelerinde de yer almıştı. A‘râf sûresi’ndeki pasajı naklediyoruz:

¹⁴²Ve Mûsâ ile otuz geceye sözleştik ve süreyi bir on gece ile tamamladık. Böylece Rabbinin tayin ettiği vakit tam kırk geceye tamamlandı. Ve Mûsâ, kardeşi Hârûn’a, “Toplumum içinde benim yerime geç, ıslah et ve bozguncuların yoluna uyma!” dedi.

¹⁴³Ne zaman ki, Mûsâ, belirlediğimiz vakitte geldi ve Rabbi o’na söz söyledi: Mûsâ, “Ey Rabbim! Göster bana Kendini de nazar edeyim Sana; Seni inceleyeyim, Senin ile ilgili geniş ve derin bilgiye sahip olayım!” dedi.

Rabbi o’na dedi ki: “Beni sen asla göremezsin, velâkin şu dağa nazar et; dağı incele, teori geliştir. Eğer nazariyen (teorin/geniş ve derin bilgin), incelemen dağın mekanına tam oturursa; dağın bulunduğu yerin önünü arkasını, altını üstünü, sağını solunu, içini dışını tam ifade ederse işte o zaman sen beni görürsün.”

Böylece ne zaman ki Rabbi, Musa’nın Dağ gibi sorunları için Musa’yı aydınlattı; Musa’nın dağ gibi sorunlarını yıkıp attı. Mûsâ da dehşete düşüp heyecanla yere kapandı; Rabbine teslimiyet gösterdi. Ayılıp kendine gelince; heyecanı geçince de, “Seni tenzih ederim, Sana döndüm; tevbe ettim ve ben inananların ilkiyim” dedi.

¹⁴⁴Allah dedi ki: “Ey Mûsâ! Mesajlarımla ve kelâmımla seni insanlar üzerine seçtim. Şimdi sana verdiğimi al ve kendisine verilen nimetlerin karşılığını ödeyenlerden ol!”

¹⁴⁵Ve Biz o’nun için o levhalarda her şeyden, bir nasihat ve her şey için bir ayrıntı yazdık. “Haydi, bunları kuvvetle al, toplumuna da en güzel şekilde almalarını emret. Yakında size o hak yoldan çıkanların yurdunu göstereceğim. ¹⁴⁶Yeryüzünde, bütün âyetleri görseler de onlara iman etmeyen, doğrunun yolunu görseler de o yolu tutup gitmeyen, eğer sapıklığın yolunu görürlerse onu yol edinen haksız yere büyüklük taslayan şu kimseleri, âyetlerimizden uzak tutacağım.” –Bu, onların âyetlerimizi yalanlamaları ve onlardan gafil; duyarsız, ilgisiz olan kimseler oluşlarındandır.– ¹⁴⁷Âyetlerimizi ve âhiretteki karşılaşmayı yalanlayanların amelleri boşa gitmiştir. Onlar kendi yaptıklarından başka bir şey ile mi cezalandırılırlar?

                                                                               (A‘râf/142-147)

52. âyette bahsi geçen İsrâîloğulları’nın şirk suçlarının affı, ölmeden evvel şirkten vazgeçmeleri sonucu olan dünyadaki aftır. Zira şirk, tevbesiz affedilmez. Eğer onlar, şirk üzere ölselerdi, âhirette affa mazhar olmazlardı:

¹¹⁶Hiç şüphesiz, Allah, Kendisine ortak kabul edenleri bağışlamaz. Bunun aşağısında kalanları ise, onlardan dilediğini bağışlar. Kim, Allah’a ortak kabul ederse elbette o uzak bir sapıklıkla sapmıştır.

                                                                                     (Nisâ/116)

Burada değinilen olaylar, Kitab’ı Mukaddes’te de [Çıkış, bab: 24-31] yer almaktadır.

⁵³Ve hani Biz, kılavuzlandığınız doğru yolu bulursunuz diye, Mûsâ’ya, o kitabı ve Furkân’ı vermiştik.

Bu âyette ise İsrâîloğulları’na verilen en büyük nimete, Tevrât nimetine –ki onda iyiyi-kötüyü, güzeli-çirkini ayırdeden ilkeler bulunmaktadır– değinilmiştir. Bu husus başka sûrelerde de yer almıştı:

^48,49Ve andolsun ki Mûsâ ve Hârûn’a Furkân’ı ve görülmeyen, duyulmayan, sezilmeyen ıssız yerde Rablerine saygıyla, sevgiyle, bilgiyle ürperti duyan, kıyâmetin kopmasından içleri titreyen, Allah’ın koruması altına girmiş kişiler için bir ışığı ve öğüdü verdik.

                                                                      (Enbiyâ/48-49)

¹⁵⁴Sonra Biz, Rablerine kavuşacaklarına inansınlar diye iyilik-güzellik üretenlere tamam olarak, her şeyi genişçe açıklamak ve kılavuz ve rahmet olmak üzere Mûsâ’ya Kitab’ı verdik.

                                                                        (En‘âm 154)

¹⁴⁵Ve Biz o’nun için o levhalarda her şeyden, bir nasihat ve her şey için bir ayrıntı yazdık. “Haydi, bunları kuvvetle al, toplumuna da en güzel şekilde almalarını emret. Yakında size o hak yoldan çıkanların yurdunu göstereceğim.

                                                                                 (A‘râf/145)

⁴³Ve andolsun ki Biz, ilk nesilleri değişime/yıkıma uğrattıktan sonra Mûsâ’ya, öğüt alırlar diye, insanlar için apaçık deliller, kılavuz ve rahmet olarak Kitab’ı/Tevrât’ı verdik.

                                                                                     (Kasas/43)

Burada İsrâîloğulları’na, Mûsâ’ya Tevrât‘ı verdiğimiz gibi Muhammed‘e de Kur’ân’ı, yani Tevrât’ın bir benzerini verdik; tetkik edin de Tevrât’ı kabullendiğiniz gibi Kur’ân’ı da kabullenin” mesajı verilmektedir.

⁵⁴Hani bir zamanlar Mûsâ toplumuna, “Ey toplumum! Şüphesiz siz altına tapmakla kendi kendinize haksızlık ettiniz. Gelin hemen Yaratıcınıza tevbe edin de benliklerinizi değiştirin. Böylesi, Yaratıcınız nezdinde sizin için hayırlıdır” demişti. Sonra da Yaratıcınız tevbenizi kabul etti. Şüphesiz Yaratıcınız, tevbeleri çokça kabul eden, çok tevbe fırsatı verenin, engin merhamet sahibinin ta kendisidir.

Bu âyette Medîneli Yahûdilere, ataları İsrâîloğulları’nın yaşadığı önemli hâdiseler hatırlatılarak, atalarının başlarına gelenlerin kendi başlarına da gelmemesi için uyarı yapılmaktadır.

Âyette yer alan, فاقتلوا انفسكم[faqtulû enfusekum] ifadesi, genellikle “kendinizi, öldürün” veya “birbirinizi öldürün” şeklinde anlaşılmıştır. İşte klasik eserlerdeki nakiller:

Rivâyet edildiğine göre Yûşâ b. Nûn, ayaklarını dikmiş bir şekilde oturmuş oldukları hâlde onların yanlarına çıktı ve, “Bu oturuşunu bozan yahut kendisini öldürecek olana bakan veya eliyle ya da ayağıyla kendisini korumaya çalışan mel‘undur” dedi. Öldürülenlerden hiçbir kişi bu oturuşunu bozmadı ve kişi hemen yakınında bulunanı öldürmekle işe başladı. Bunu en-Nehhas ve başkaları zikretmiştir.

Birinci görüşe göre, buzağıya tapanların kendilerini öldürmeleri ile cezalandırılma sebebi, buzağıya tapanların tapmaları esnasında münkeri değiştirmeyip bir kenara çekilmeleridir. Hâlbuki onlara düşen görev buzağıya tapanlarla çarpışmak ve savaşmak idi. İşte münker, kulları arasında yayılıp da herhangi bir şekilde değiştirilmeyecek olursa, herkesin cezaya çarptırılması Allah’ın bir sünnetidir.

Cerîr (b. Abdullah el-Becelî) şöyle rivâyet etmektedir: Rasûlullah (s.a) buyurdu ki: “Bir topluluk arasında mâsiyetler işlenir de o topluluk güçlü ve onlara karşı kendilerini koruyabilecek durumda oldukları hâlde herhangi bir şekilde (münkeri) değiştirmezlerse, mutlaka Allah onların hepsini kuşatacak bir ceza gönderir.” Bunu İbn Mâce Sünen‘inde rivâyet etmiştir. Bu hususa dair açıklamalar da inşaallah ileride gelecektir. Öldürme işi alabildiğine yayılıp çoğalınca, öldürülenlerin sayısı da 70.000’i bulunca, Allah onları affetti. Bu İbn Abbâs ve Ali’nin (r. anhum) görüşüdür. Yüce Allah’ın öldürme cezasını sona erdirmesinin sebebi, kendilerini öldürmek hususunda bütün gayretlerini ortaya koymalarıdır. Gerçekten de şânı yüce Allah bu ümmete İslâm nimetinden sonra, tevbeden daha üstün bir nimet vermemiştir.

Katâde, Nefislerinizi öldürün buyruğunu, “nefislerinizi geri çevirin, durumunu değiştirin” anlamına gelecek şekilde okumuştur. Yani, öldürmek sûretiyle bu tökezlemesinden nefislerinizi kurtarın demektir.[13]

Âyetin orijinalindeki ifade, فاقتلوا فتوبوا الى بارئكم[fetûbû ilâ bâri’ikum faqtulû] şeklinde olup, nefislerin öldürülmesi’nin, tevbe ile gerçekleşeceğini bildirmektedir. Nefis, tevbe ile nasıl öldürülür?

قتل [QATL]

Qatl sözcüğü, hakikat anlamıyla “öldürmek” demektir. Burada “tevbe ile qatl” söz konusu olduğuna göre, قتل[qatl] sözcüğünün hakikat manasına alınması mümkün değildir. O nedenle qatl kelimesi, mecâzî anlama hamledilmelidir.

قتل[qatl] sözcüğü, mecâzen “tahavvül” [değişim, hâlden hâle geçme] demektir. Şaraba su katan kimseye, قتل الشّراب[qatele’ş-şerâbe/şarabı katletti] denir. Çünkü şaraba su katarak, onun sertliğini ve sarhoş edici özelliğini değiştirmiştir. Âşık olup da aşkın serserileştirdiği kimseye ve işlerde deneyim kazanmış, acemiliği üzerinden atmış kişiye de رجل مقتّلة[racülün muqattelün] denir.[14]

Âyetten anlaşılan o ki, burada İsrâîloğulları’ndan istenen, tevbe ederek Allah’ın istediği gibi olgun kul olmalarıdır.

⁵⁵Hani bir zamanlar da siz, “Ey Mûsâ! Biz, Allah’ı açıkça görmedikçe sana asla inanmayacağız” demiştiniz de bunun üzerine siz bakıp dururken sizi şiddetli korkudan baygınlık yakalayıvermişti.

⁵⁶Sonra Biz, kendinize verilen nimetlerin karşılığını ödersiniz diye sizi ölümünüzün ardından dirilttik/zilletten kurtarıp onurlu duruma getirdik.

⁵⁷Ve üstünüze o bulutu gölge yaptık ve üzerinize kudret helvası ve bıldırcın/bal indirdik. –Ve size verdiğimiz rızıkların hoş olanlarından yiyin.– Onlar, Bize karşı haksızlık etmediler, lâkin onlar şirk koşmak sûretiyle kendi benliklerine haksızlık ediyorlardı.

Bu âyetlerde de Yahûdiler, atalarının hayatlarından başka bir kesit nakledilerek uyarılmaktadır. Onlar işi yokuşa sürüp, olmayacak şeyler isteyerek Mûsâ’ya, Ey Mûsâ! biz Allah’ı açıkça görmedikçe sana asla inanmayacağız demişler, Allah da onları âniden yıldırım çarparcasına çarpıvermiş mahv u perişan olmuşlardı. Bu olaya bir başka sûrede şöyle değinilir:

¹⁵³Kitap Ehli, senden, kendilerine gökten bir kitap indirmeni istiyorlar. Ve kesinlikle onlar Mûsâ’dan bundan daha büyüğünü istemişlerdi de: “Allah’ı bize açıkça göster” demişlerdi. Sonra da haksızlıkları sebebiyle onları yıldırım çarptı. Sonra da kendilerine açık deliller geldiği hâlde altını ilâh edinmişlerdi. Sonra Biz onları bundan dolayı da affettik. Ve Biz, Mûsâ’ya apaçık bir kanıt verdik.

                                                                 (Nisâ/153)

Mûsâ da Allah’ı görmeyi istemişti:

¹⁴³Ne zaman ki, Mûsâ, belirlediğimiz vakitte geldi ve Rabbi o’na söz söyledi. Mûsâ, “Ey Rabbim! Göster bana Kendini de bakayım Sana!” dedi. Rabbi o’na dedi ki: “Beni sen asla göremezsin, velâkin şu dağa bak, dağı incele, eğer bakışın, incelemen dağın mekanına erişirse; dağın bulunduğu yerin önüne arkasına, altına üstüne, sağına soluna, içine dışına yerleşirse işte o zaman sen beni görürsün”

Daha sonra Rabbi, Musa’nın Dağ gibi sorunları için Musa’yı aydınlatıp Musa’nın dağ gibi sorunlarını yıkıp attı. Mûsâ da dehşete düşüp heyecanla yere kapandı; Rabbine teslimiyet gösterdi. Ayılıp kendine gelince; heyecanı geçince de, “Seni tenzih ederim, Sana döndüm; tevbe ettim ve ben inananların ilkiyim” dedi.

                                                                        (A‘râf/143)

56. âyette bahsi geçen ölme ve dirilme, hakiki ölme ve dirilme değil, mecâzî ölme ve dirilmedir. Onların işi yokuşa sürmeleri sonucu Allah onları birtakım sıkıntılara maruz bırakmış, tevbe edince de sıkıntılarını giderip eski düzeylerine getirmiştir.

موت [MEVT/ÖLÜM]

Mevt sözcüğü, genellikle hakikat anlamıyla ele alındığından, ortaya makul olmayan anlamlar çıkmaktadır. Klasik lügat kaynaklarında bu sözcük hakkında bilgileri buluyoruz:

موت[mevt/ölüm], “hayat”ın karşıtıdır. Mecâzen mevt [ölüm], “sükun” [sakinlik, hareketsizlik] demektir. Hareketsiz her şey için, “o öldü” denir. Rüzgâr dindiğinde, “rüzgâr öldü”; şarabın kaynayıp köpürmesi bittiğinde, “şarap öldü”; kişi uyuklayıp kendinden geçtiğinde, “kişi öldü”; ateşin alevi, dumanı ve koru kalmadığında, “ateş öldü”; su toprakta kaybolduğunda, “su öldü” denir.

Ve denilmiştir ki ölüm, Arap dilinde “sükûn” üzerine ıtlak olunur. Yoksulluk, zillet, dilencilik, yaşlılık, câhillik gibi düşkünlük, sıkıntılı, mutsuz hâller de ölüm olarak ifade edilir. Bu anlamlar için şu âyetlere bakılabilir: Fâtır/9; Zuhruf/11; Ankebût/50; Meryem/53; Rûm/19, 52; Neml/8; İbrâhîm/17; Zümer/42 ve En‘âm/60, 122.[15]

Konumuz olan âyette zikredilen mecâzî ölüm ve dirilme olgusu, her zaman olan ve olabilecek hâdiselerdendir:

²⁴³Kendileri binlerce kişi iken ölüm korkusuyla yurtlarından çıkan, sonra da Allah’ın kendilerine “Ölün/canınız çıksın!” deyip, sonra da kendilerine bir hayat verdiği kimseleri görmedin mi/hiç düşünmedin mi? Şüphesiz Allah, insanlara karşı bir armağan sahibidir. Velâkin insanların pek çoğu kendilerine verilen nimetlerin karşılığını ödemiyorlar.

                                                                                 (Bakara/243)

56-57. âyetlerdeki, Sonra Biz, şükredesiniz diye sizi ölümünüzün ardından dirilttik. Ve üstünüze o bulutu gölge yaptık ve üzerinize kudret helvası ve bıldırcın/bal indirdik. Ve size verdiğimiz rızıkların hoş olanlarından yiyin ifadesinden anlaşıldığına göre onlara, kendilerini çölün cehennem gibi kavurucu sıcağından koruyan gölgelik bulutlar ve yağmur gönderilmişti. Yağmur ve bulut sayesinde rahatlamışlar ve moralleri düzelmişti. Böylece hem uygun yiyeceklere, hem de huzurlu bir yaşam ortamına kavuşmuşlardı. Bu olay, A‘râf (160-162) ve Tâ-Hâ (80-82) sûrelerinde yer almıştı.

Burada nakledilen olaylar, Kitab-ı Mukaddes’te de [Çıkış; 24:9-11, 33:18-23, 16; 1:7-9, 31-32, Yesu 5:12, Sayılar; 11:7-9, 31-32] yer almaktadır.

⁵⁸Ve hani bir zamanlar Biz, “Şu kente girin de onun nimetlerinden dilediğiniz şekilde bol bol yiyin. O kapıdan da boyun eğip teslimiyet göstererek; onlara tebâ/uyruk olarak, taşkınlık, yanlış; kendi zararlarına iş yapmadan girin ve “Hıtta [bizi bağışla]!” deyin. Ki size, hatalarınızı bağışlayıverelim, iyilik-güzellik yapanlara nimetlerimizi daha da arttıracağız” demiş idik.

⁵⁹Bunun üzerine o şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapan kimseler, sözü, kendilerine söylenildiğinden başka bir şekle değiştirdiler. Biz de yapmış oldukları hak yoldan çıkış karşılığında o şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapan kimselerin üstüne gökten bir azap indirdik.

Bu âyetlerde de, Mûsâ ve kavmi arasındaki geçmiş olaylardan bir kesit, Medîne Yahudilerine hatırlatılarak uyarı ve davete devam edilmektedir.

Allah İsrâîloğulları’ndan, bir kente girip oranın teb’ası olarak nimetlerden bolca istifade etmelerini, “Hıtta!” diyerek bağışlanma dilemelerini emretmiş; onlar ise “hıtta” sözünü değiştirip başka bir forma sokmuşlar. Bundan dolayı da cezalandırılmışlardır.

Kur’ân’da bu kentin neresi ve kapının hangi kapı olduğu bildirilmez. Kentin Kudüs, kapının da bugün Bab-ı Hıtta diye bilinen kapı olduğu kabul edilebilir. Merhum Mevdûdî bu hususta şu açıklamayı yapmıştır:

Şehrin adı henüz belirlenememiştir. Bu olay, İsrâîloğulları, Sina Yarımadası ile Kuzey Arabistan arasında gezindiği sırada meydana geldiği için, büyük bir ihtimalle oralarda bir şehir olması gerekir. Ürdün’ün doğusunda, Erina şehrinin tam karşısında Şittim olması da muhtemeldir. Kitab-ı Mukaddes’e göre İsrâîloğulları Hz. Mûsâ’nın (a.s) son yıllarında bu şehri fethettiler ve sefahate düştüler. Sonunda Allah onlara veba şeklinde bir azap gönderdi ve içlerinden 24.000 kişi öldü.[16]

İsrâîloğulları’nın “hıtta” sözünü nasıl değiştirdikleri hususunda da birçok tahmin yapılmıştır. Buna göre onlar حطّة[hıtta] yerine, حنطة[hınta/buğday] veya “hıttâ sümâsa” [kırmızı buğday] demişlerdir. Böylece onlar yine çıkarlarını kulluğun önüne geçirmişlerdir.

Bu kesit Mâide sûresi’nde şöyle verilir:

^20,21Ve hani Mûsâ, toplumuna: “Ey toplumum! Allah’ın üzerinizdeki nimetini hatırlayın. Hani Allah, içinizden peygamberler gönderdi. Sizi de hükümdarlar kıldı. Ve âlemlerden hiçbir kimseye vermediğini size verdi. Ey toplumum! Allah’ın size yazdığı temizlenmiş toprağa girin, geriye dönmeyin, yoksa kayba uğrayanlar olarak dönersiniz” dedi.

²²Onlar, “Ey Mûsâ! Şüphesiz orada zorba bir toplum var. Onlar oradan çıkmadıkça da biz oraya asla girmeyiz. Şâyet onlar, oradan çıkarlarsa, şüphesiz biz de artık girenleriz” dediler.

²³Korkanlardan ve Allah’ın kendilerine nimet verdiği iki adam dedi ki: “Onların üzerlerine kapıdan girin. İşte, oradan girerseniz şüphesiz siz, galip olanlarsınız. Eğer inanıyorsanız da artık yalnızca Allah’a işin sonucunu havale edin.”

²⁴Mûsâ’nın toplumu: “Ey Mûsâ! Şüphesiz biz, onlar orada olduğu sürece biz oraya asla girmeyiz. Artık sen ve Rabbin gidin de savaşın. Şüphesiz biz, burada oturanlarız” dediler.

²⁵Mûsâ: “Rabbim! Ben, kendimle kardeşimden başkasına söz geçiremiyorum. Artık bizimle bu hak yoldan çıkmışlar toplumunun arasını ayır” dedi.

²⁶Allah dedi ki: “Artık temizlenmiş topraklar onlara kırk sene haram kılınmıştır. Yeryüzünde şaşkın şaşkın dolaşacaklar. O nedenle sen, hak yoldan çıkmış o toplum için tasalanma!”

                                                                                  (Mâide/21-26)

Bu kesit, A‘râf sûresi’nde şöyle yer almıştı:

¹⁶¹Ve bir zaman onlara, “Şu kente yerleşin ve oradan dilediğiniz şeyleri yiyin ve “Hitta” [günahlarımızı bağışla]! deyin ve teslim olmuş olarak kapıdan girin. Biz suçlarınızı bağışlayacağız, iyilere arttıracağız” denilmişti.

¹⁶²Sonra onların içinden bir kısım yanlış; kendi zararlarına iş yapanlar, sözü, kendilerine söylenenden başka söze değiştirdiler. Biz de yanlış; kendi zararlarına iş yaptıklarından dolayı üzerlerine gökten bir ceza gönderiverdik.

                                                                                     (A‘râf/161-162)

Bu kesit Kitab-ı Mukaddes’te de [Sayılar, 25:1-9] yer alır.

⁶⁰Ve hani bir zamanlar Mûsâ, toplumu için su istemişti de, Biz, “Birikimini taş kalpli toplumuna uygula!” demiştik. Bunun üzerine o taş kalpli toplumdan on iki toplum-belde halkı ayrışmıştı. Oluşan her beldenin halkı, kendi su alacağı yeri kesinlikle öğrendi/ işaretledi. –Allah’ın rızkından yiyin, için; keyfinize bakın ve bozgunculuk yaparak yeryüzünde taşkınlık etmeyin.–

TAŞ

Yukarıda, asâ‘nın, “Mûsâ’nın birikimi” olduğunu ifade etmiştik. Burada ise Mûsâ’nın birikimini kullanacağı, vuracağı “taş” ifadesini ele alalım. “Taş”, sertlik ve katılığın sembolüdür. Allah’ın, İsrâîloğulları’nın kalplerinin taş gibi, hatta daha da katı olduğunu bildirdiği için buradaki “taş” ifadesiyle, malum taş-kaya değil, “taş kalpli İsrâîloğulları” kastedilmiştir:

Sonra da kalpleriniz katılaştı; işte onlar, taş gibidir, hatta daha katıdır. Ve şüphesiz taşlardan öyleleri vardır ki, onlardan ırmaklar fışkırır, öyleleri vardır ki yarılır da ondan su çıkar, öyleleri vardır ki Allah’ın haşyetinden düşerler. Allah yaptıklarınızdan habersiz-duyarsız değildir. (Bakara/74)

ضرب [DARB]

Lisânu’l-Arab ve Tâcu’l-Arûs‘ta açıklandığına göre darb sözcüğünün hakikat manası, “bir şeyin üzerinde bir şey oluşturmak” demektir. Bu asıl anlamdan hareketle sözcük, “vurmak, çarpmak, yarmak, sıkıştırmak, yola gitmek, kalp atışı, nabız vuruşu, örnek vermek vs. gibi birçok anlamda kullanılır. Bunu, Sâd sûresi’nde Eyyûb peygamberle ilgili bölümün tahlilinde izah etmiştik.

Bu sözcüğün buradaki anlamı da, gerçek anlamı olan “bir şey üzerinde bir şey oluşturmak”tır.

Bu âyette, üzerinde durulması gereken bir diğer husus da ‘ayn sözcüğüdür. Bu sözcük hakkında lügatlerde şu bilgiler verilir:

عين [‘AYN]

Bu sözcüğün, “görme, göz, güneş, pınar, yağmur, mal, altın, insan, hayat, toplum, belde halkı…” gibi yüzden çok anlamı vardır.[17]

Bu âyetlerdeki ‘ayn sözcüğü, hep “pınar” anlamıyla çevrilegelmiştir. Halbuki Mûsâ pasajındaki ‘ayn sözcüklerinin “toplum, belde halkı” anlamı tercih edilmeliydi. Zira Allah böyle anlaşılması gerektiğine âyetin başındaki, Ve Biz onları on iki torun liderleri olan oymak topluluğa ayırdık ifadesiyle işaret buyurmuştur.

Bu, Mâide sûresi’nde de açıkça görülmektedir:

Ve andolsun ki Allah, İsrâîloğulları’nın misakını almıştı. Ve Biz, kendilerinden on iki kaymakam göndermiştik. Ve Allah demişti ki: “Ben, muhakkak sizinle beraberim. Salâtı ikâme eder, zekâtı verir, elçilerime iman eder, onları destekler ve Allah’a güzelce ödünç verirseniz, andolsun ki sizden kötülüklerinizi örteceğim ve sizi altından ırmaklar akan cennetlere girdireceğim. İşte sizden her kim de bundan sonra küfrederse, artık kesinlikle yolun doğrusunu kaybetmiş olur.”

                                                                         (Mâide/12)

Bu âyetlerdeki, “birikimini taş kalpli toplumuna vur” ifadesi üzerinde de durulması gerekir. Her iki âyetteki, Ve kavmi kendisinden su istediği zaman, Halkın her biri su alacağı yeri iyice öğrendi, Hani bir zamanlar Mûsâ, kavmi için su istemişti de ifadelerinden anlaşıldığına göre Mûsâ’nın kavmi su sıkıntısı çekmiştir. Su yüzünden aralarında problemler oluşmuş, Allah da Mûsâ’ya, birikimini/deneyimini kullanmasını vahyetmiştir.

Zira Mûsâ, su sıkıntısının nelere mâlocağını Mısır’dan Medyen’e kaçtığında Medyen suyunun başında görmüş; su yüzünden tartışma ve kavgaların olduğuna şâhit olmuştu. Bu konuda tecrübesi vardı. Bu konu Kasas sûresi’nde açıklanmıştır:

²³Ve Mûsâ, Medyen suyuna varınca, orada hayvanlarını sulayan insanlardan bir önderli topluluk buldu. Ve Mûsâ, hayvan sulayanlar kadar güçlü olmayan, hayvanlarını geri çeken iki kadın buldu. Dedi ki: “Hâliniz nedir?” Dediler ki: “Çobanlar sulayıp çekilmeden biz sulamayız; babamız da çok yaşlı bir ihtiyardır.”

²⁴Bunun üzerine Mûsâ, ikisi için hayvanları suladı. Sonra gölgeye çekildi de “Rabbim! Şüphesiz ki ben, iyilikten bana indirdiğin şeye muhtacım” dedi.

²⁵Derken, o iki kadından biri utana utana yürüyerek Mûsâ’ya geldi. Dedi ki: “Şüphesiz babam, bizim yerimize sulamanın ücretini karşılamak için seni çağırıyor.” Mûsâ, kızın babasına geldi ve kıssaları ona anlattı. Kızın babası; “Korkma, o şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapmış toplumdan kurtuldun” dedi.

                                                                       (Kasas/23-25)

Demek oluyor ki Mûsâ, bu kadar kalabalık halkın bir arada yaşamasının sorunlara yol açacağı gerekçesiyle İsrâîloğulları’nı on iki yere, on iki toplum hâlinde dağıtmış ve susuzluk problemini böyle çözmüştür. Malumdur ki yerleşim alanları hep subaşlarına, nehir kıyılarına kurulur.

İsrâîloğulları’nın on iki gruba/topluma ayrılması ve her birinin başına bir kaymakam/komutan/yönetici dikilmesi, Kitab-ı Mukaddes’te de yer alır:

İsrâîllilerin Mısır’dan çıkışının ikinci yılı, ikinci ayın birinci günü Rabb Sina Çölü’nde, Buluşma Çadırı’nda Mûsâ’ya şöyle seslendi: “Sen ve Hârûn İsrâîl topluluğunun bütün boylarıyla ailelerinin sayımını yapın. Bütün erkekleri bir bir sayıp adlarını yazın. İsrâîllilerden savaşabilecek durumda yirmi ve daha yukarı yaştaki bütün erkekleri sayıp bölüklere ayırın. Size yardım etmek için yanınızda her oymaktan birer adam bulunsun; bu kişiler aile başı olmalı. Size yardımcı olacak adamların adları şunlardır: Ruben oymağından Şedeur oğlu Elisur, Şimon oymağından Surişadday oğlu Şelumiel, Yahuda oymağından Amminadav oğlu Nahşon, İssakar oymağından Suar oğlu Netanel, Zevulun oymağından Helon oğlu Eliav, Yusufoğulları’ndan Efrayim oymağından Ammihut oğlu Elişama, Manaşşe oymağından Pedahsur oğlu Gamliel, Benyamin oymağından Gidoni oğlu Avidan, Dan oymağından Ammişadday oğlu Ahiezer, Aşer oymağından Okran oğlu Pagiel, Gad oymağından Deuel oğlu Elyasaf, Naftali oymağından Enan oğlu Ahira.” Bunlar İsrâîl topluluğundan atanmış adamlardı; atalarının soyundan gelen oymak önderleri, İsrâîl’in boy başlarıydı.[18]

Yahûdiler, Ya‘kûb’a nisbetle “İsrâîloğulları” diye anılır ve Ya‘kûb’un 12 oğlunun soyu olarak bilinirler. Bu soylar, ileride “esbât” diye de zikredilecektir.

⁶¹Ve hani bir zamanlar siz, “Ey Mûsâ! Biz, tek yemeğe asla dayanamayız, artık bizim için Rabbine dua et de bize yerin yetiştirdiği şeylerden; sebzesinden, acurundan, sarmısağından, mercimeğinden ve soğanından çıkarsın” demiştiniz. Mûsâ da size, “O, üstün olanı daha aşağı olanla değiştirmek mi istiyorsunuz? Bir kasabaya/ Mısır’a inin, o vakit istediğiniz şeyler sizin olacaktır” demişti. Ve üzerlerine aşağılık ve meskenet damgalandı ve sonunda Allah’tan hoşnutsuzluğa uğradılar. İşte bu, küfretmiş; Allah’ın âyetlerini bilerek reddetmiş olmaları ve peygamberler ile haksız yere savaşır olmaları nedeniyledir. İşte bu, isyan etmeleri ve aşırı gitmeleri nedeniyledir.

Bu âyette de İsrâîloğulları’nın hayatından Mûsâ dönemine ait utanç verici başka bir kesit aktarılmıştır. Bu ayette israiloğullarının hem alayı; Musa ile dalga geçmesi hem de şirk koşmaları dikkat çekmektedir. Yunus/83-86. ayetlerden öğrendiğimize göre israiloğullarından çok az kimse Musa’ya inanmıştı; hepsi mü’min değildi. O nedenle “Rabbine bizim için dua et!” demişlerdir. Ki Allah’ı kendilerinin Rabbleri olarak kabul etmiyorlardı.

İsrâîloğulları, Mûsâ’ya, Ey Mûsâ! Biz tek yemeğe asla sabredemeyiz, artık bizim için Rabbine dua et de bize yerin yetiştirdiği şeylerden; sebzesinden, acurundan, sarmısağından, mercimeğinden ve soğanından çıkarsın demişler. Mûsâ da kendilerine, O üstün olanı daha aşağı olanla değiştirmek mi istiyorsunuz? Bir kasabaya/Mısır‘a inin, o vakit istediğiniz şeyler sizin olacaktır diye cevap vermiştir.

Mûsâ’nın bu cevabı, kavmine bir azar mahiyetinde olup onlara, “Mısır’a gidip köleliğe, onursuz hayata geri dönün. O hayat düzeni içinde mercimek, sarımsak, soğan, kabak ve benzeri şeyleri bol bol yersiniz. Siz onurlu ve özgür olmayı istemiyorsunuz” demek istemiştir. Ayrıca israiloğullarını şirkine dikkat çekilip uyarı yapılıyor. Allah’tan isteyeceklerini kendilerinin istemesi gerektiği, araya aracı koyarak yanlış iş yaptıkları açıklanıyor.

Daha sonra İsrâîloğulları, kendilerine gönderilen peygamberler ile hakksız yere savaşmaları, Allah’ın âyetlerini inkâr etmeleri, isyan etmeleri ve aşırı gitmeleri sebebiyle zillet ve meskenete maruz kaldılar, Allah’ın gazabına uğradılar.

Not: 61. ayetteki “yektülune” fiilini, “yükatilune” olarak okuyarak meallendirdik. Teknik ayrıntı Al-i Imran/21. ayetin tahlilinde verilmiştir.

YAHUDİLERİN PEYGAMBERLERİ ÖLDÜRMESİ KONUSU

Konunun geçtiği ayetler:

⁶¹Ve hani bir zamanlar siz, “Ey Mûsâ! Biz, tek yemeğe asla dayanamayız, artık bizim için Rabbine dua et de bize yerin yetiştirdiği şeylerden; sebzesinden, acurundan, sarımsağından, mercimeğinden ve soğanından çıkarsın” demiştiniz. Mûsâ da size, “O, üstün olanı daha aşağı olanla değiştirmek mi istiyorsunuz? Bir kasabaya/ Mısır’a inin, o vakit istediğiniz şeyler sizin olacaktır” demişti. Ve üzerlerine aşağılık ve meskenet damgalandı ve sonunda Allah’tan hoşnutsuzluğa uğradılar. İşte bu, küfretmiş; Allah’ın âyetlerini bilerek reddetmiş olmaları ve peygamberleri haksız yere öldürmüş olmaları nedeniyledir. İşte bu, isyan etmeleri ve aşırı gitmeleri nedeniyledir.

                                                                                                (Bakara/ 61)

⁹¹Ve onlara, “Allah’ın indirdiğine iman edin” denildiği zaman; onlar, “Biz, kendimize indirilene iman ederiz” dediler. Ve onlar, Allah’ın indirdiği, kendilerinin beraberindeki olan şeyi doğrulayan bir hak olmasına rağmen, kendilerine indirilenlerden ötesini bilerek reddedip atıyorlar. De ki: “Peki eğer mü’minler idiyseniz, niçin daha önce Allah’ın peygamberlerini öldürüyorsunuz?”

                                                                       (Bakara/ 91)

²¹Şüphesiz Allah’ın âyetlerini örtbas eden, haksız yere peygamberleri öldüren ve insanlardan hakkaniyeti emreden kimseleri öldüren kişiler; sen hemen bunları acıklı bir azapla müjdele!

                                                                           (Âl-i İmrân/21)

¹¹²Onlar nerede bulunurlarsa bulunsunlar, üzerlerine alçaklık damgası vurulmuştur. Ve –Allah’ın sözleşmesine ve insanların sözleşmesine bağlı kalanlar hariç– onlar hoşnutsuzluğuna uğradılar ve üzerlerine de miskinlik vurulmuştur. Bu, onların Allah’ın âyetlerini örtbas etmiş olmaları ve haksız yere peygamberleri öldürmeleri sebebiyledir. Bu, isyan etmiş ve sınırı da aşmış olmaları nedeniyledir.

                                                                                  (Âl-i İmrân/ 112 )

Resmi Mushaf’taki kıraate göre, bu ayetlerde ikinci şahıs veya üçüncü şahıs olarak (yektulune, tektülune şeklinde Yahudilerin peygamberleri öldürdükleri   ifade edilir.

Kitab-ı Mukaddes’e göre de şu peygamberler öldürülmüşlerdir.

Nebi Amos, Nebi İşaya, Nebi İlya (İlyas), Nebi Hanani, Nebi Mikaya, Nebi Zekeriyya, Nebi Yeremya,

Kitab-ı Mukaddes’e göre İsrâîl Oğulları’nın târihi, öldürme ve eziyet olayları ile doludur: II. Tarihler, 16:1-14; I. Krallar, 19:1-10; I. Krallar, 22:26-27; II. Tarihler, 24:20-21; Yeremya, 15:10; Yeremya, 18:20-23; Yeremya, 20:1-18; Yeremya, 20:36-40; Matta, 23:37; Markos, 6:17-29; Matta, 27:22-26.

İsrailoğullarının peygamberleri öldürdükleri İsa peygamberin ağzıyla Matta İncili’nde de şöyle yer alır.

Zeytindağı’ndan bakıp yine aynı kente sesleniyordu İsa:

…..

“Ey Yeruşalim (Kudüs)! Peygamberleri öldüren, kendisine gönderilenleri taşlayan Yeruşalim! Tavuğun civcivlerini kanatları altına topladığı gibi ben de kaç kez senin çocuklarını toplamak istedim, ama siz istemediniz.

                                                                     (İncil-Matta 23/37)

Durum böyle olunca ister istemez herkesin aklına ALLAH GÖNDERDİĞİ PEYGAMBERLERİ NİYE KORUMADI, NİYE KORUTMADI sorusu gelir.

Kur’an’ımıza göre de Allah’ın peygamberini koruduğu ve koruttuğu ifade edilir.

⁵⁶Şüphesiz Allah ve doğadaki güçleri/indirdiği Kur’ân ayetleri peygamber’i destekliyorlar/yardım ediyorlar/arka çıkıyorlar. Ey iman etmiş kimseler! Siz de Peygamber’e destek olun/O’na yardım edin/arka çıkın ve O’nun güvenliğini tam bir güvenlikle sağlayın!

                                                                                     (Ahzab/ 56)

^1-3Aydınlanmanın başlayışı ve Allah’ın ilâhlığını, rabliğini bilerek reddedişin, Allah’a ortak kabul edişin, cehaletin toplumu sarmışlığı kanıttır ki Rabbin seni terk etmeyecek ve sana darılmayacak.

                                                                        (Duha / 1-3)

^6,7Ve onlar; “Ey kendisine Öğüt/Kur’ân indirilen kişi! Şüphesiz sen gizli güçlerce desteklenen/deli birisin. Eğer doğrulardan isen, bize melekler ile gelmeliydin” dediler.

⁸Biz o doğal güçleri, ancak hak ile indiririz. O vakit de onlar süre tanınanlardan olmazlar.

⁹Hiç kuşkusuz Biz, o Öğüt’ü/ Kur’ân’ı Biz indirdik, Biz. Ve kesinlikle Biz, onun için koruyucularız.

                                                                                               (Hıcr/ 6- 9)

⁶⁷Ey Rasûl! Rabbinden sana indirileni tebliğ et. Ve eğer bunu yapmazsan, o zaman O’nun verdiği elçilik görevini yerine getirmemiş olursun. Allah da seni insanlardan koruyacaktır. Şüphesiz Allah, kâfirler; Kendisinin ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddedenler toplumuna kılavuzluk etmez.

                                                                                         (Maide/67)

²¹Allah: “Elbette, Ben ve elçilerim galip geleceğiz” diye yazmıştır. Şüphesiz Allah, her şeye gücü yetendir, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/mutlak galip olandır.

                                                                                       (Mücadele/ 21)

^171-173Ve andolsun ki gönderilen kullarımız/ elçilerimiz hakkında bizim sözümüz geçmiştir: “Şüphesiz onlar, kesinlikle galip olanların ta kendisidir. Şüphesiz Bizim ordularımız kesinlikle galip gelenlerin ta kendisidir.”

                                                                                    (Saffat/171-173)

⁵¹Şüphesiz Biz, elçilerimize ve iman etmiş kişilere şu basit dünya yaşamında ve şâhitlerin kalktığı/şâhitlik edecekleri günde kesinlikle yardım ederiz.

⁵²O gün şirk koşarak yanlış, kendi zararlarına iş yapan kimselere özür dilemeleri yarar sağlamaz. Ve onlara dışlanarak mahrum bırakılma vardır, yurdun en kötüsü de onlar içindir.

                                                                              (Mü’min/51-52)

Musa peygamber de güvenceye alınmış, kendisine Firavundan zarar gelmeyeceği güvencesi verilmiştir.

¹⁷Ve sağ elindeki nedir ey Mûsâ?

¹⁸Mûsâ: “O, benim asamdır, ona dayanırım, onunla koyunlarıma yaprak silkelerim ve onda benim için başka yararlar da var” dedi.

¹⁹Allah: “Ey Mûsâ! Onu bırak/çobanlığı bırakıp yerleşik hayata geç! ²⁴Firavun’a git, şüphesiz o azdı” dedi.

***

²⁰O da onu hemen bıraktı/ yerleşik hayata geçti, bir de ne görürsün! Artık sağ elindeki; kendisine vahyedilen Kitap, koşan bir candır; sosyal hayatın kaynağıdır.

²⁵Mûsâ: “Rabbim! ³³Seni tüm noksanlıklardan çok arındırmamız ³⁴ve Seni çok çok anmamız için ²⁵göğsümü aç, ²⁶işimi bana kolaylaştır. ²⁷Dilimden de düğümü çöz ²⁸ki sözümü iyi anlasınlar. ²⁹Ve ehlimden; ³⁰kardeşim Hârûn’u ²⁹benim için bir vezir kıl, ³¹o’nunla arkamı kuvvetlendir. ³²İşimde o’nu bana ortak et. ³⁵Şüphe yok ki Sen bizi görüp duruyorsun” ²⁵dedi.

³⁶Allah: “Ey Mûsâ! İstediğin sana verildi.” dedi.

²¹Allah: “²³Sana en büyük alâmetlerimizden/göstergelerimizden göstermemiz için ²¹tutun ona, korkma! Biz onu ilk yürüyüş yoluna geri çevireceğiz; o işleri yoluna koyacağız, sana sıkıntı verdirmeyeceğiz.

                                                                                            (Ta Ha /17-21)

Biz buradan hareketle Allah’ın Resulüllah’ı koruduğu ve koruttuğu gibi diğer peygamberlerini de koruduğu kanaatini taşıyoruz. Peygamberler elçilik görevleri süresince korunmuş işleri bitince de ama cinayet, ama yaşlılık organ yetmezliği gibi nedenlerle ecellerinde öldüklerini düşünüyoruz.

Örneğin Yahudiler İsa peygamberi de öldürdüklerini iddia etseler de İsa’yı öldüremediklerini bizzat Allah açıklamıştır:

İşte şöyle: Onların kendi sözlerini bozmaları, Allah’ın ayetlerine inanmamaları, peygamberleri haksız yere öldürmeleri ve: “Kalplerimiz kılıflıdır/ bir şey işlemez” demeleri – aksine Allah, küfretmeleri; Kendisinin ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetmeleri nedeniyle kalplerine damga vurmuştur. Onların azı dışında, inanmazlar- Allah’ın ilâhlığına ve rabliğine inanmamaları ve Meryem’in aleyhinde büyük bühtanlar söylemeleri ve “Biz, Allah’ın Rasûlü Meryem oğlu Mesih Îsâ’yı gerçekten öldürdük” demeleri nedeniyle Allah onları dışlamış/ rahmetinden mahrum bırakmıştır. Oysa O’nu öldürmediler ve o’na sert davranmadılar. Ama onlar için, Îsâ, benzetildi. Gerçekten o’nun hakkında anlaşmazlığa düşenler, kesin bir yetersiz bilgi içindedirler. Onların zanna uymaktan başka buna ilişkin hiçbir bilgileri yoktur. O’nu kesin olarak öldürmediler. Aksine Allah o’nu, Kendine yükseltti/ derecesini artırdı. Ve Allah, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/mutlak galip olandır, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi engelleyen/sağlam yapandır.

                                                                                      (Nisa/ 155 – 158)

Hatta İsa peygamberin yaşadığı, aile kurduğu; eş ve çocuklara sahip olduğu da bildirilmiştir:

³⁸Andolsun ki Biz senden önce de peygamberler gönderdik. Onlara da eşler ve nesil [oğlan-kız çocuklar] verdik. Hiçbir peygamber için Allah’ın izni/ bilgisi olmadan herhangi bir alâmet/ gösterge getirmek de yoktur. Her süre sonu için bir yazı vardır.

                                                                                                  (Ra’d/ 38)

YAHUDİLERİN PEYGAMBERLERİNİ ÖLDÜRMELERİ OLAYININ ASLI:

Arapçayı çok iyi bilmeyenlerin ve Arap olmayanların; yazılışları bakımından aynı olan harflerin hangi harf olduğunu saptayabilmeleri için; Hicrî 65 tarihinde Abdülmelik b. Mervan (v.86/705) zamanında Ebu Esved Ed-Düelî (v.68/688) ilk çalışmayı yaparak bu konuda gelişme sağladı. Yazılışları birbirinin aynı olan “Be-Te-Te, Ye” “Cim-Hâ-Hî” harfleri, “Sin-Şın-Sad-Dat-Tı ve Zı” “Kaf ve Fe” harflerini birbirinden ayırmak ve doğru okumasını sağlamak için üzerlerine ve altlarına noktalar (bir, iki, üç nokta) koydu. Ayrıca yeni yazılan nüshalara harf-i medlerden biri olan “elif” harfi de ilave edildi. Neticede Resmi Mushaf’a sonradan konulan ve kabul gören noktalama işaretleri esas alındı ve buna göre Kur’an harfleri kıraat edildi.

Bakara/61, 91, Âl-i İmran/21, 112. ayetlerdeki يقتلون yaktülüne ve taktülune sözcüklerini örneğin Bakara/191, 217, Âl-i İmrân/111, Nisa /75, 76, Tevbe/ 36, 111, Hacc/ 39, 48, Saff/ 4, ve Müzzemmil/ 20’de olduğu gibi يقاتلون” yükatilune تقاتلون tükatilune” şeklinde de okumak mümkündür. Nitekim Resmi Mushafta Saff/4. ayetteki “Yükatilune” sözcüğü, “yükatelune” ve “yükattelune” diye de okunmuştur.

Ama anlaşılan o ki Kitab-ı Mukaddes’teki anlatılanların etkisiyle tükatilune ve yükatilune yerine, yektülune, tektülune kıraatinden hareket edilmiş ve böylece mevcut kıraatlerde görüldüğü gibi peygamberlerin öldürüldüğü anlayışı ortaya çıkmıştır.

Oysa sözcüklerin müfaale babından TÜKÂTİLÛNE şeklinde kıraatleri, işteşlik ifade ettiğinden; söz konusu ayetler; “PEYGAMBERLERLE SAVAŞIYORDUNUZ/ PEYGAMBERLERLE SAVAŞIYORLARDI” anlamındadır.

Bu anlam hem tarihe hem de Kur’an’a uygun olan anlamdır. . Çünkü Allah’ın peygamberlerini koruduğu ve koruttuğu Kuran’ımızdaki birçok ayette ifade edilmektedir. Yahudilerin peygamberlerini öldürmeleri şeklindeki yanlış anlayış ise; bazı isabetsiz olan; noktalama işaretlerinin kıraatinden kaynaklanmaktadır.

Bilindiği üzere tüm kâfirler, müşrikler, mütrefler ÖZELLİKLE DE YAHUDİLER PEYGAMBERLERLE SAVAŞMIŞLARDIR.

UHUD, HENDEK, HAYBER, Rasülüllah’ın diğer savaşları incelenebilir. Kitab-ı Mukaddes’te de onlarca tarihi örnek vardır.

Konumuz olan ayetlerin meali şöyle olmalıdır:

⁶¹Ve hani bir zamanlar siz, “Ey Mûsâ! Biz, tek yemeğe asla dayanamayız, artık bizim için Rabbine dua et de bize yerin yetiştirdiği şeylerden; sebzesinden, acurundan, sarmısağından, mercimeğinden ve soğanından çıkarsın” demiştiniz. Mûsâ da size, “O, üstün olanı daha aşağı olanla değiştirmek mi istiyorsunuz? Bir kasabaya/ Mısır’a inin, o vakit istediğiniz şeyler sizin olacaktır” demişti. Ve üzerlerine aşağılık ve meskenet damgalandı ve sonunda Allah’tan hoşnutsuzluğa uğradılar. İşte bu, küfretmiş; Allah’ın âyetlerini bilerek reddetmiş olmaları ve peygamberler ile haksız yere savaşmış olmaları nedeniyledir. İşte bu, isyan etmeleri ve aşırı gitmeleri nedeniyledir.

                                                                                    (Bakara/ 61)

⁹¹Ve onlara, “Allah’ın indirdiğine iman edin” denildiği zaman; onlar, “Biz, kendimize indirilene iman ederiz” dediler. Ve onlar, Allah’ın indirdiği, kendilerinin beraberindeki olan şeyi doğrulayan bir hak olmasına rağmen, kendilerine indirilenlerden ötesini bilerek reddedip atıyorlar. De ki: “Peki eğer mü’minler idiyseniz, niçin daha önce Allah’ın peygamberleri ile savaşıyorsunuz?”

                                                                      (Bakara/ 91)

²¹Şüphesiz Allah’ın âyetlerini örtbas eden, haksız yere peygamberler ile savaşan ve insanlardan hakkaniyeti emreden kimseleri öldüren kişiler; sen hemen bunları acıklı bir azapla müjdele!

                                                                         (Âl-i İmrân/21)

¹¹²Onlar nerede bulunurlarsa bulunsunlar, üzerlerine alçaklık damgası vurulmuştur. Ve –Allah’ın sözleşmesine ve insanların sözleşmesine bağlı kalanlar hariç– onlar hoşnutsuzluğuna uğradılar ve üzerlerine de miskinlik vurulmuştur. Bu, onların Allah’ın âyetlerini örtbas etmiş olmaları ve haksız yere peygamberler ile savaşmaları sebebiyledir. Bu, isyan etmiş ve sınırı da aşmış olmaları nedeniyledir.

                                                                               (Âl-i İmran/ 112 )

İsrâîloğulları’nın maruz kaldığı zillet ve meskenet Mâide sûresi’nde açıklanmıştır:

²⁶Allah dedi ki: “Artık temizlenmiş topraklar onlara kırk sene haram kılınmıştır. Yeryüzünde şaşkın şaşkın dolaşacaklar. O nedenle sen, hak yoldan çıkmış o toplum için tasalanma!”

                                                                                   (Mâide/26)

⁶³Hani bir zamanlar Biz, sizden, “Allah’ın koruması altına girmeniz için verdiğimiz şeyi kuvvetle tutun ve içindekileri hatırınızdan çıkarmayın!” diye sağlam bir söz almıştık ve sizin üstünüzü; seçkininiz Mûsâ’yı en kutlu aşamaya (elçilik makamına) yükseltmiştik.

⁶⁴Bir de siz, bundan sonra yüz çevirdiniz. İşte eğer üzerinizde Allah’ın armağanı ve rahmeti olmasa idi kesinlikle siz zarara uğrayanlardan olmuştunuz.

⁶⁵Ve siz içinizden sebtte/düşünme gününde sınırları aşan kimseleri de elbette bilirsiniz. İşte bundan dolayı onlara, “Aşağılık-dışlanmış kimseler durumunda maymunlar olun!” dedik.

⁶⁶Sonra da aşağılık maymunluğu, çağdaşlarına ve sonrakilere müthiş bir ders ve Allah’ın koruması altına girmiş kişiler için bir nasihat/öğüt yaptık.

Bu Âyet grubunda da İsrâîloğulları’na ait –Medîne Yahudilerinin de çok iyi bildiği– tarihi kesitler, ibret ve uyarı için nakledilmiştir.

Not: ayetteki “ “َطَورtavr” sözcüğü “ طور الأيمنtavrul eymen” olarak anlaşılmalıdır. Daha evvel zikredildiğinden burada sıfat hazfedilmiştir.

Altmış üçüncü ayet genellikle “Tur’u/ dağı üzerinize kaldırdık” diye çevrilir. Ve bu çevirilerden de sünnetüllaha aykırı anlamlar çıkarılır. Âyetin orijinalindeki “Fevk” sözcüğü, “Dun, alt” sözcüğünün karşıtı olan “üst” edatı olduğu gibi, şeref ve fazilet açısından başkasının üstüne çıkma anlamındaki “Fake” fiilinin mastarıdır da. Ayrıca “fevk” sözcüğü, genelde manevi üstünlüğü ifade için kullanılır. Zuhruf; 32, Bakara; 212, Âl-i Imran; 55, En’am; 18 ve A’raf; 127’ye bakılabilir. Bu sözcüğün bazı kullanımları Türkçemize de geçmiştir. Üstün bir şey nitelenirken “Fevkalâde” denilir. Burada konu edilenler, daha evvelki, Araf; 138- 155 ve Ta Ha 80- 98 (120 No. lu necm)’de konu edilen olaylardır.

MUSA’NIN SEÇİLMESİ

^75,76Allah, haberci âyetlerden elçiler seçer, insanlardan da elçiler seçer. Şüphesiz Allah, en iyi işiten, en iyi görendir, ellerinin arasında olanı ve arkalarında olanı bilir. Ve işler, yalnızca Allah’a döndürülür.

Ali-i ımran/ 33, 34

^33,34Şüphesiz Allah, Âdem’i, Nûh’u, İbrâhîm ailesini ve İmrân ailesini –birbirinin soyundan olmak üzere– âlemler üzerine seçkin kıldı. Ve Allah, en iyi işitendir, en iyi bilendir.

Kalem/ 1- 4

¹Nûn/50. Kalem’i ve onların satır satır yazıp söylediklerini/efsaneleştirdiklerini kanıt gösteriyorum ki; ²Sen Rabbinin nimeti sayesinde, mecnun [gizli güçlerce desteklenen/deli bir kişi] değilsin. ^3,4Ve kesinlikle senin için minnete bulaşmamış çok mal var. Ve kesinlikle sen, çok büyük bir ahlâk üzerindesin.

Terfi; REFFEA, YÜREFFİU TERFİYAN

MEZİDAT RUBAİ II. BAB

IMRAN AİLESİ

Buradaki İmrân, Mûsâ ve Hârûn’un babası olan İmrân’dır. “İmrân”, Kitab-ı Mukaddes’te geçen “Amram” sözcüğünün Arapça’laşmış hâlidir.

Pasajın devamında Meryem vâlideden bahsedilirken, “İmrân’ın karısı” denilmesi nedeniyle bu âyetteki İmrân’ın, Meryem vâlidenin babası olan İmrân olduğu düşünülebilirse de, onun soyundan sadece Îsâ peygamberin gelmesi, Îsâ peygamberin ise babasız doğması hasebiyle, buradaki İmrân’ın, Mûsâ ve Hârûn’un babası olan İmrân olması daha uygundur.

MÛSÂ’YLA HÂRÛN’UN SOY KÜTÜĞÜ

İsrâîlliler’in aile önderleri şunlardır: Ya‘kûb’un ilk oğlu Ruben’in oğulları: Hanok, Pallu, Hesron, Karmi. Ruben’in boyları bunlardır. Şimon’un oğulları: Yemuel, Yamin, Ohat, Yakin, Sohar ve Kenanlı bir kadının oğlu Şaul; Şimon’un boyları bunlardır. Kayıtlarına göre Levioğulları’nın adları şunlardır: Gerşon, Kehat, Merari. Levi 137 yıl yaşadı. Gerşon’un oğulları boylarına göre şunlardır: Livni, Şimi. Kehat’ın oğulları: Amram, Yishar, Hevron, Uzziel. Kehat 133 yıl yaşadı. Merari’nin oğulları: Mahli, Muşi. Kayıtlarına göre Levi boyları bunlardır. Amram halası Yokevet’le evlendi. Yokevet ona Hârûn’la Mûsâ’yı doğurdu. Amram 137 yıl yaşadı.[19]

SEBT GÜNÜ:

Halk arasında “Cumartesi günü” olarak bilinen sebt günü, insanların günlük yaşamları ile ilgili [dünyevî] işlerini bir tarafa bırakıp bunları hiç düşünmeden, sadece Tanrı’nın sözlerini dinledikleri ve bunları derin derin düşünmeye vakit ayırdıkları, dolayısıyla hem bedenlerini hem de rûhlarını dinlendirdikleri gündür. İsrâîloğulları’ndan haftanın bir gününü mutlaka kulluk için ayırmaları istenmişti. Onlar bir müddet bunu uyguladılar. Daha sonra o günlerde de çıkar sağlama yolunu tercih ettiler.

İsmi “Şabat Günü” olarak geçen “sebt günü” hakkında Kitab-ı Mukaddes’te ayrıntılı bilgiler verilmektedir. Biz onları A’râf Sûresinin tahlilinde vermiştik. Bu pasajda nakledilen olaylar, Kur’ân’da birkaç kez tekrarlanmıştır. Kitab-ı Mukaddes’te de detay verilir.

^154-158Ve söz vermeleri ile birlikte üstlerini/ en değerlilerini/Mûsâ’yı Tûr’a yükselttik. Ve onlara: “O kapıdan boyun eğip teslimiyet göstererek girin” dedik. Yine onlara: “Tefekkür/kulluk gününde sınırları aşmayın” dedik. Sonra da onların kendi sözlerini bozmaları, Allah’ın âyetlerine inanmamaları, peygamberleri haksız yere öldürmeleri ve: “Kalplerimiz örtülüdür/ sünnetsizdir” demeleri –aksine Allah, küfretmeleri; Kendisinin ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetmeleri nedeniyle kalplerine damga vurmuştur. Onların azı dışında, inanmazlar– ve Allah’ın ilâhlığına ve rabliğine inanmamaları ve Meryem’in aleyhinde büyük bühtanlar söylemeleri; “Biz, Allah’ın Rasûlü Meryem oğlu Mesih Îsâ’yı gerçekten öldürdük” demeleri nedeniyle onlardan sağlam bir söz aldık. Oysa O’nu öldürmediler ve O’nu asmadılar. Ama onlar için, Îsâ, benzetildi. Gerçekten O’nun hakkında anlaşmazlığa düşenler, kesin bir yetersiz bilgi içindedirler. Onların zanna uymaktan başka buna ilişkin hiçbir bilgileri yoktur. O’nu kesin olarak öldürmediler. Aksine Allah O’nu, Kendine yükseltti/ derecesini artırdı. Ve Allah, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/mutlak galip olandır, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi engelleyen/sağlam yapandır.

                                                                                (Nisâ: 154-158)

¹⁶⁹Derken onlardan sonra bir nesil gelip onların yerlerine geçti. Kitab’a mirasçı oldular. Onlar bu dünyanın değersiz kazanımlarını alırlar, “Bize ileride mağfiret olunur/ suçlarımız bağışlanır” diyorlardı. Kendilerine ona benzer değersiz bir mal gelirse, onu da alıyorlardı. –Allah’a karşı haktan başkasını söylemeyeceklerine dair kendilerinden o kitabın teminatı alınmadı mı? Hâlbuki onda olanı okuyup öğrenmişlerdi. Âhiret yurdu, Allah’ın koruması altına girmiş kimseler için daha hayırlıdır. Hâlâ akıl etmeyecek misiniz?–

¹⁷⁰Ve Kitab’a sımsıkı sarılanlara ve salâtı ikame edenlere [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumunu oluşturanlara-ayakta tutanlara] gelince, Biz o düzeltenlerin/iyileştirenlerin ödülünü yitirmeyiz.

¹⁷¹Hani bir zamanlar, o dağ gölgelik/şemsiye gibi iken, onlar da, dağ üzerlerine yıkılacak diye inanmışlarken Biz, onların Üst’ünü/en seçkinlerini o dağa çekmiştik/ yükseltmiştik: “Allah’ın koruması altında olmanız için size verdiğimizi kuvvetle tutun ve içindekini hatırınızdan çıkarmayın!”

                                                                          (A’râf: 169–171)

Bu olay Talmud’da şöyle anlatılır:

O Kutsal Varlık, Sina Dağı’nı büyük bir tekne gibi onların üstüne kaldırdı ve “Tevrât’ı kabul ederseniz iyi olur, yoksa burası mezarınız olur” dedi.

Üçüncü günün sabahı gök gürledi, şimşekler çaktı. Dağın üzerinde koyu bir bulut vardı. Derken, çok güçlü bir boru sesi duyuldu. Ordugâhta herkes titremeye başladı. Mûsâ halkın Tanrı’yla görüşmek üzere ordugâhtan çıkmasına öncülük etti. Dağın eteğinde durdular. Sina Dağı’nın her yanından duman tütüyordu. Çünkü Rabb dağın üstüne ateş içinde inmişti. Dağdan ocak dumanı gibi duman çıkıyor, bütün dağ şiddetle sarsılıyordu. Boru sesi gitgide yükselince, Mûsâ konuştu ve Tanrı gök gürlemeleriyle o’na yanıt verdi. Rabb Sina Dağı’nın üzerine indi, Mûsâ’yı dağın tepesine çağırdı. Mûsâ tepeye çıktı. Rabb, “Aşağı inip halkı uyar” dedi, “sakın beni görmek için sınırı geçmesinler, yoksa birçoğu ölür. Bana yaklaşan kâhinler de kendilerini arıtsınlar, yoksa onları şiddetle cezalandırırım.”

Halk gök gürlemelerini, boru sesini duyup şimşekleri ve dağın başındaki dumanı görünce korkudan titremeye başladı. Uzakta durarak Mûsâ’ya, “Bizimle sen konuş, dinleyelim” dediler, “Ama Tanrı konuşmasın, yoksa ölürüz.” Mûsâ, “Korkmayın!” diye karşılık verdi, “Tanrı sizi sınamak için geldi; Tanrı korkusu üzerinizde olsun, günah işlemeyesiniz diye.” Mûsâ Tanrı’nın içinde bulunduğu koyu karanlığa yaklaşırken halk uzakta durdu.

SUNAKLARA İLİŞKİN YASALAR:

Rabb Mûsâ’ya şöyle dedi: “İsrâîlliler’e de ki: ‘Göklerden sizinle konuştuğumu gördünüz. Benim yanım sıra başka ilâhlar yapmayacaksınız, altın ya da gümüş ilâhlar dökmeyeceksiniz. Benim için toprak bir sunak yapacaksınız. Yakmalık ve esenlik sunularınızı, davarlarınızı, sığırlarınızı onun üzerinde sunacaksınız. Adımı anımsattığım her yere gelip sizi kutsayacağım. Eğer bana taş sunak yaparsanız, yontma taş kullanmayın. Çünkü kullanacağınız alet sunağın kutsallığını bozar. Sunağımın üzerine basamakla çıkmayacaksınız. Çünkü çıplak yeriniz görünebilir.’ “[20]

65–66. Âyetlerde Ve siz içinizden sebtte [ibâdet gününde] sınırları aşan kimseleri de elbette bilirsiniz. İşte bundan dolayı onlara, “Sefil maymunlar olun!” dedik. Sonra da onu [aşağılık maymunluğu], önlerindekilere [çağdaşlarına] ve sonrakilere müthiş bir ders ve muttakiler için bir mev’ize [nasihat/öğüt] kıldık ifadeleriyle İsrâîloğulları’na özel uyarılar yapılmaktadır. Bu uyarılar, başka Âyetlerde de tekrarlanmıştır:

⁶⁰De ki: “Allah katında cezaya çarptırılma bakımından bunlardan daha kötüsünü size haber vereyim mi? Allah, kimleri dışlamış ve gazabına uğratmışsa; kimlerden maymunlar, domuzlar ve şeytana tapanlar yapmışsa, işte bunlar, mekânca kötüdür ve yolun doğrusundan daha çok kaybolmuşlardır.”

                                                                      (Mâide: 60)

⁴⁷Ey Kitap verilmiş kimseler! Biz, birtakım yüzleri silip de enselerine çevirmeden yahut Sebt halkını dışlayıp gözden çıkardığımız gibi onları dışlamadan önce yanınızda bulunanı doğrulamak üzere indirdiğimiz bu kitaba iman edin. Ve Allah’ın emri yerine gelecektir.

                                                                            (Nisâ: 47)

65. Âyette, İşte bundan dolayı onlara, “ Aşağılık-dışlanmış kimseler durumunda maymunlar olun!” dedik buyrulmaktadır. Kimileri, İsrâîloğulları’nın fizikî olarak maymuna dönüştürüldüklerini ileri sürmüş ve buna dair birçok gayr-ı makul ve mesnetsiz hikâye ortaya atmışlardır.

İlim adamları, meshe uğrayan [insan iken hayvanlara, başka yaratıklara dönüştürülen] kimselerin soylarının devam edip etmediği hususunda farklı iki görüş ortaya atmıştır. Ez-Zeccâc der ki: “Bir topluluk, ‘Bu maymunların onların soyundan gelmiş olması mümkündür’ demiştir.” Kadı Ebû Bekr b. el-Arabî de bu görüşü tercih etmiştir. Cumhur [çoğunluk] ise şöyle der: “Mesh olunanın soyu devam etmez. Maymunlar, domuzlar ve diğer hayvanlar, (İsrâîloğulları’ndan mesh olunan bu kimselerden) daha önce de vardı. Ayrıca Yüce Allah’ın mesh edip hilkatlerini değiştirdiği bu insanlar helak olmuş, onların geriye soyu kalmamıştır. Çünkü Allah’ın azap ve gazabı onlara gelip çatmıştır. Dolayısıyla üç günden sonra dünyada onlardan kimse kalmamıştır.” İbn Abbâs da der ki: “Mesh olunan hiçbir varlık üç günden fazla yaşamış değildir. Bu süre zarfında onlar yememiş, içmemiş ve nesilleri olmamıştır.”[21]

Ayetteki “Hasiiyn” ifadesi, teknik olarak maymunların sıfatı değildir. “Künü” emrindeki muhatapların ‘hal’idir.

Hâlbuki Âyetin metninde, “onları maymun yaptık, maymuna çevirdik” denmeyip Aşağılık-dışlanmış kimseler durumunda maymunlar olun!” dedik buyrulmaktadır ki bu, çıkarcı insanların psikolojik durumlarının yansıtılmasıdır. Yani, bu tip insanların çıkar uğruna maymunlaşacağı; her türlü maskaralık ve şaklabanlığı yapacağı, Anadolu tabiriyle üç kuruş için kırk takla atacağı gerçeğine işaret edilmektedir.

⁶⁷Ve hani Mûsâ toplumuna, “Şüphesiz ki Allah, size bir sığır boğazlamanızı emrediyor” demişti. Onlar, “Sen, bizi alaya mı alıyorsun?” dediler. Mûsâ, “Ben, câhillerden biri olmaktan Allah’a sığınırım” dedi.

⁶⁸Onlar, “Bizim için Rabbine dua et, o sığır her ne ise onu bizim için açığa koysun” dediler. Mûsâ, “Rabbim diyor ki: ‘Şüphesiz o sığır, pek yaşlı değil, pek körpe de değil, ikisi arası; en iyi yardım, hizmet, verim çağındadır.’ Haydi, emrolunduğunuz şeyi yapınız” dedi.

⁶⁹Onlar, “Bizim için Rabbine dua et, onun rengi ne ise onu bizim için açığa koysun” dediler. Mûsâ, “Şüphesiz Rabbim diyor ki”: “Şüphesiz o sığır, rengi bakanlara neşe saçan, sarı; sapsarı bir inektir” dedi.

⁷⁰Onlar, “Bizim için Rabbine dua et, o, nedir; bizim için açığa koysun, şüphesiz ki o sığır, bize müteşâbih geldi ve biz şüphesiz Allah dilerse kesinlikle kılavuzlandığımız doğru yolu bulmuş kimseleriz” dediler.

⁷¹Mûsâ, “Şüphesiz Rabbim diyor ki”: “O sığır, zelil olmayan/çifte koşulmayan, arazi sürmeyen, ekin sulamayan, salma gezen ve hiç alacası olmayan bir sığırdır.” Onlar, “İşte tam şimdi gerçeği getirdin” dediler. Sonunda onu boğazladılar. Ama neredeyse yapmayacaklardı.

Bu âyetlerde, Mûsâ ve kavmi arasında geçen bir olay müteşâbih olarak, İsrâîloğulları’nın altın tutkuları; temel karakterleri olan çıkarcılık çok farklı ve kalıcı bir anlatımla nakledilmiştir. Bu âyet, müteşâbih âyetlerin te’vîli açısından da çok güzel bir örnek teşkil etmektedir.

BAQARA

Bu sûreye adını veren ve pasajın eksenini de oluşturan بقرة[bakara] sözcüğünün kökü, “yarmak, fethetmek ve genişletmek” anlamına gelen ب ق ر[b-q-r] köküdür. Baqar, cins isim olup evcili ve vahşisi, erkeği ve dişisiyle cinse dahil olan tüm hayvanların adıdır, ki biz buna “sığır” diyoruz. Bu sözcük, “ıyal” [aile; aile efradı ve malıyla mülküyle] anlamındadır.[22]

Sığıra, genellikle toprağı sürmek sûretiyle yeri yarıp toprağı altüst ettiğinden dolayı “baqara” denildiği kabul edilir. Biz ise bu sığıra, sahiplerini zenginleştirdiğinden ve genişlettiğinden dolayı “Baqara” denildiği kanaatindeyiz.

Bu pasaj, İsrâîliyâtın etkisiyle yanlış yorumlanmıştır. Âyetlerin tahliline geçmeden bu konuyla ilgili iddialara yer vermek istiyoruz:

Süddî, Hani bir de Mûsâ, kavmine, “Allah her hâlde bir sığır boğazlamanızı emrediyor” demişti… âyeti konusunda şöyle dedi: “İsrâîloğulları’ndan malı çok bir kişi vardı, onun bir kızı ve bir de muhtaç yeğeni vardı. Adam kızını yeğeniyle nikâhlamıştı. Fakat sonra kızını yeğeniyle evlendirmekten vazgeçti. Bunun üzerine delikanlı kızdı ve ‘Allah’a andolsun ki, ben amcamı öldürür, hem onun mallarını alırım, hem de kızını nikâhlar diyetini yerim’ dedi. Delikanlı adamın yanına geldi. O sırada İsrâîloğulları sıbtlarından bir kısmından tüccar gelmişti. Dedi ki: ‘Amcacığım! Benimle gel ve bu topluluğun malından bir şeyler alalım, belki onuna kâr ederim. Çünkü seni benimle görünce bana malı verirler.’ Amca delikanlıyla beraber geceleyin çıktı, ihtiyar o sıbta ulaşınca delikanlı onu öldürdü, sonra kendi ailesinin yanına döndü. Ertesi sabah amcasını arayıp onun nerede olduğunu bilmiyormuş gibi yaparak geldi. Amcasını bulamayınca ona doğru koştu ve söz konusu sıbtın amcasının çevresinde toplanmış olduğunu görünce onları muaheze ederek, ‘Amcamı öldürdünüz, onun diyetini ödeyin’ dedi. Bir yandan da ağlıyor, başına toprak serpiyor, ‘Vay amcacığım’ diye bağırıyordu. Dava Hz. Mûsâ’ya götürüldü. O da o sıbtın mensuplarına diyet hükmünü verdi. Onlar, ‘Ey Allah’ın Peygamberi! Bizim için Allah’a duâ et, suçu kim işlemişse bize bildirsin ki suçlu tutulsun. Allah’a yemin ederiz ki onun diyeti bizim için çok kolay, ama onu öldürmüş olmakla ayıplanmaktan utanıyoruz’ dediler. İşte Allah Teâlâ’nın, Hani siz bir canı öldürmüştünüz de onda şüpheye düşmüştünüz. Allah ise sizin gizlemekte olduğunuzu açığa çıkarandır… kavli buna telmihtir. Mûsâ (a.s) da kavmine, “Allah her hâlde bir sığır boğazlamanızı emrediyor” demişti. Onlar, ‘Biz senden maktul ve katili soruyoruz, sense bize sığır boğazlayın diyorsun, bizimle alay mı ediyorsun?’ dediler. Hz. Mûsâ, Ben, câhillerden olmaktan Allah’a sığınırım demişti.”

İbn Abbâs der ki: “Eğer onlar bir sığır bulup da kesselerdi, bu kendileri için yeterli olacaktı, ancak onlar bu konuda şiddetli davrandıkları ve Hz. Mûsâ’yı yordukları için Allah da onlara şiddetli davrandı. Dediler ki: ‘Bizim için Rabbine duâ et de onu bize iyice bildirsin.’ Mûsâ da, “Allah, ‘O, ne çok kart, ne de çok körpedir, ikisi ortası bir sığırdır’ buyuruyor. Artık emrolunduğunuz şeyi yapın” demişti. Dediler ki: ‘Bizim için Rabbine duâ et, onun rengini bize iyice açıklasın’. O da Rabbim diyor ki: ‘O bakanları rahatlatacak sapsarı bir inektir’ demişti. Dediler ki: ‘Rabbine duâ et, bize açıkça niteliğini bildirsin. Çünkü bizce inekler hep birbirine benziyor. Allah dilerse biz elbette hidâyete erenlerden oluruz.’ Dedi ki: “Rabbim, ‘o, ne boyunduruğa koşulup arazi sürecek, ne de ekin sulayacak bir inektir, zillete uğramamıştır, bütün kusurlardan uzaktır, onun alacası da yoktur’ buyuruyor.” Onlar, ‘İşte şimdi gerçeği ortaya koydun’ dediler ve o sığırı aradılar, ama bulamadılar. İsrâîloğulları arasında babasına çok iyi davranan bir adam vardı. Adamın biri bir inci satıyordu ve onun yanından geçerken, ‘Bu inciyi 70.000’e satıyorum’ dedi. O adamın babası uyumakta olduğundan ve başının altında da anahtar bulunduğundan adam inci satana; ‘Bekle babam uyansın, onu senden 80.000’e alayım’ dedi. Adam, ‘Babanı hemen uyandır sana 60.000’e vereyim’ dedi. Tüccar her seferinde, onu onar onar düşürüyordu, nihâyet 30.000’e indi. Delikanlı da her seferinde babasının uyanmasını beklemesini ve fiyatı artıracağını söyleyerek 100.000’e çıkmıştı. Ona, bu fazla gelince, ‘Ben senden hiç bir şey almayacağıma, Allah’a and içerim’ dedi ve babasını uyandırmaktan çekindi. İşte Allah Teâlâ bu inciye mukabil olarak ona bu sığırı vermişti. İsrâîloğulları oradan söz konusu sığırı aramak için geçiyorlardı ve sığırı gencin yanında gördüler. Onu, kendilerine bir sığıra bir sığır olmak üzere satmasını istedilerse de o, buna yanaşmadı, iki sığır verdiler yine yanaşmadı, on sığıra kadar yükselttiler, o, yine vermeyince dediler ki: ‘Allah’a andolsun ki onu senden almadan bırakıp gitmeyiz.’ Onu Hz. Mûsâ’nın yanına getirdiler ve dediler ki: ‘Ey Allah’ın nebisi! Biz söz konusu sığırın bunun yanında bulduk, ama o bize vermekten kaçınıyor, hâlbuki biz ona fazlasıyla para verdik.’ Mûsâ ona dedi ki: ‘Sığırını bunlara ver.’ O da, ‘Ey Allah’ın Rasûlü! Ben, malıma daha çok lâyığım.’ Mûsâ, ‘Doğru söylersin’ dedi. Onlara da, ‘Arkadaşınızı memnun edin ve sığırın ağırlığınca altın verin’ dedi. O, yine vermekten kaçındı. Onlarsa verdikleri miktarı kat kat artırdılar ve neticede on kat altın vermeye razı oldular. Adam onlara sığırı sattı ve parasını aldı. Onlar da sığırı kestiler. Hz. Mûsâ, ‘Ondan bir parçayla adama vurun’ dedi. Onunla, adamın omuzları arasına vurulunca adam dirildi. ‘Seni kim öldürdü?’ diye sorduklarında, adam ‘Yeğenim’ dedi. Bunun üzerine yeğeni, ‘Ben onu öldürdüm ki malını alayım ve kızıyla evleneyim’ dedi. Böylece katili tutup öldürdüler.”[23]

Rivâyet edildiğine göre, Benî İsrâîl’in içinde sâlih bir zat yaşıyordu. Onun da bir buzağısı vardı. O buzağısını ormana götürdü ve “Allahım! Oğlum büyüyüp ana-babasına itaat edecek yaşa gelinceye kadar, bu buzağıyı oğlum için emanet ediyorum” dedi. İşte bu buzağı büyüdü ve ineklerin en güzeli ve besilisi oldu. Onu o yetim çocuk ile anası pazara sürdüler. O pazarda bir inek üç dinar ederken, Benî İsrâîl, bu ineği, derisini dolduracak kadar altına satın aldılar. İsrâîloğulları bu vasıfları taşıyan ineği kırk yıl aramışlardı.[24]

Bu ineğin kıssası ile ilgili birtakım rivâyetler vardır. Bunların özeti şöyledir: İsrâîloğulları’ndan bir adamın bir oğlu olur. Bunun da bir düvesi vardır. Bu düvesini bir ormanlığa bırakıp “Allahım! Ben bu düveyi Sana bu çocuk adına emanet bırakıyorum” diye dua eder ve ölür. Küçük çocuğun yaşı ilerleyince annesi ona –ki annesine karşı çok iyi davranırdı–, “Senin baban senin adına, Allah’a bir düveyi emanet vermişti, git onu al” der. Çocuk gider. İnek onu görünce onun yanına gelir. O da bu ineğin –inek evcil değildi– boynuzunu yakalar. İneği boynuzundan tutup annesine doğru götürmeye koyulur. İsrâîloğulları onu görür ve bu ineğin kesmekle emrolundukları ineğin niteliklerine sahip olduğunu farkederler. Onu satın almak üzere onunla pazarlık ettiler, ancak o onlardan oldukça yüksek bir fiyat istedi. İkrime’den rivâyet edildiğine göre, o ineğin değeri üç dinar imiş. Bunun üzerine İsrâîloğulları onunla Mûsâ’nın (a.s) yanına gittiler ve, “Bu adam bize büyük bir hakksızlık ediyor” dediler. Hz. Mûsâ onlara, “Kendisine ait olan mülkte onu razı edin” dedi. Bu ineği ondan ağırlığı bedelinde satın aldılar. Bu görüş Abîde’den nakledilmiştir. es-Süddî ise der ki: “Ağırlığının on katı ile ondan aldılar.” Derisini dolduracak kadar dinarla alındığı da söylenmiştir. Mekkî’nin zikrettiğine göre bu inek semadan inmiştir. Yeryüzündeki ineklerden değildi. Doğrusunu en iyi bilen Allah’tır.[25]

  

Kitab-ı Mukaddes’te inek kesimiyle ilgili olarak şöyle denilir:

Rabb Mûsâ’yla Hârûn’a şöyle dedi: “Rabbin buyurduğu yasanın kuralı şudur: İsrâîlliler’e kusursuz, özürsüz, boyunduruk takılmamış kızıl bir inek getirmelerini söyleyin. İnek Kâhin Elazar’a verilsin; ordugahın dışına çıkarılıp onun önünde kesilecek. Kâhin Elazar parmağıyla kanından alıp yedi kez Buluşma Çadırı’nın önüne doğru serpecek. Sonra Elazar’ın gözü önünde inek, derisi, eti, kanı ve gübresiyle birlikte yakılacak. Kâhin biraz sedir ağacı, mercan köşk otu ve kırmızı iplik alıp yanmakta olan ineğin üzerine atacak. Sonra giysilerini yıkayacak, yıkanacak. Ancak o zaman ordugaha girebilir. Ama akşama dek kirli sayılacaktır. İneği yakan kişi de giysilerini yıkayacak, yıkanacak. O da akşama dek kirli sayılacak. Temiz sayılan bir kişi ineğin külünü toplayıp ordugahın dışında temiz sayılan bir yere koyacak. İsrâîl topluluğu temizlenme suyu için bu külü saklayacak; bu, günahtan arınmak içindir. İneğin külünü toplayan adam giysilerini yıkayacak, akşama dek kirli sayılacak. Bu kural hem İsrâîlliler, hem de aralarında yaşayan yabancılar için kalıcı olacaktır.”[26]

Tanrınız Rabbin mülk edinmek için size vereceği ülkede, kırda yere düşmüş, kimin öldürdüğü bilinmeyen birini görürseniz, ileri gelenleriniz ve yargıçlarınız gidip ölünün çevredeki kentlere olan uzaklığını ölçsünler. Ölüye en yakın kentin ileri gelenleri işe koşulmamış, boyunduruk takmamış bir düve alacaklar. Düveyi toprağı sürülmemiş, ekilmemiş ve içinde sürekli akan bir dere olan bir vâdiye getirecekler. Orada, derede düvenin boynunu kıracaklar. Levili kâhinler de oraya gidecek. Çünkü Tanrınız Rabb, onları Kendisine hizmet etsinler, O’nun adıyla kutsasınlar diye seçti. Kavga, saldırı davalarına da onlar bakacak. Ölüye en yakın kentin ileri gelenleri, derede boynu kırılan düvenin üzerinde ellerini yıkayacaklar. Sonra şöyle bir açıklama yapacaklar: “Bu kanı ellerimiz dökmedi, kimin yaptığını gözlerimiz de görmedi. Yâ Rabb! Fidyeyle kurtardığın halkın İsrâîlliler’i bağışla. Halkını dökülen suçsuz kanından sorumlu tutma.” Böylece kan dökme günahından bağışlanacaklar. Rabbin gözünde doğru olanı yapmakla, suçsuz kanı dökme günahından arınacaksınız.[27]

Hikayeler böyle devam eder gider. İşin aslında, İsrâîloğulları’nın karakterinin ve Mûsâ’nın onlara yaptığı bir nasihatin müteşâbih ifadelerle anlatımından ibarettir. Ayrıca Allah, bununla, müteşâbih âyetlerin nasıl te’vîl edileceğini de bizzat öğretmiştir. Sözkonusu hâdisenin cinâyet ya da katili meçhul cinâyet ile alakası yoktur. Bu pasaj bundan sonraki pasajla ilişkilendirilerek bu senaryolar üretilmiştir.

MÜTEŞÂBİHİN TE’VÎLİ

Mûsâ kavmine, “Şüphesiz ki Allah, size bir sığır boğazlamanızı emrediyor” der. Herhangi belirti verilmeyip sadece sığır denmesi [kelimenin “nekre/belgisiz” kullanılması] sebebiyle İsrâîloğulları bu sözü anlamsız bulurlar. Zira sığır sözcüğü, “belgisiz” olduğundan, kasdedilen sığırın binlerce sığırdan ayırdedilmesi mümkün değildir. Buradaki “sığır” kelimesi, müteşâbihtir. O nedenle İsrâîloğulları Mûsâ’ya, “Sen bizi alaya mı alıyorsun” demişlerdir. Mûsâ da, “Ben câhillerden biri olmaktan Allah’a sığınırım” diyerek işin ciddiyetini ve alay etmenin câhillik alâmeti olduğunu bildirir.

İşin ciddi olduğunu anlayan İsrâîloğulları, Mûsâ’ya, “Bizim için Rabbine dua et, o [sığır] her ne ise onu bizim için açığa koysun” diyerek işin aslını öğrenmeyi isterler. Mûsâ da Allah’ın buyruğuyla, bu sığırın “yaşlı ve körpe olmayıp ikisi arası dinç” olduğunu bildirir. Ve hemen bu işi yapmalarını ister. Fakat İsrâîloğulları için bu tarif de yeterli değildir. Zira bu nitelikte de yüzlerce sığır vardır. Bu nedenle Mûsâ’ya tekrar, Bizim için Rabbine dua et, onun rengi ne ise onu bizim için açığa koysun ricasında bulunurlar. Mûsâ da, O [Rabbim] diyor ki”: “Şüphesiz o [sığır], rengi bakanlara sürur veren, sapsarı bir inektir diye rengi ile ilgili de bilgi verir.

Mesele İsrâîloğulları için hâlâ netleşmemiştir, zira yaşlı ve körpe olmayıp ikisi arası; en iyi yardım, hizmet, verim çağında, rengi bakanlara sürur veren sapsarı onlarca inek bulmaları mümkündür. O yüzden de Mûsâ’ya, “Bizim için Rabbine dua et, o, nedir bizim için açığa koysun, şüphesiz ki o sığır, bize müteşâbih geldi ve biz şüphesiz Allah dilerse kesinlikle doğru yolu bulmuşlarız” derler.

Bu defa Mûsâ, O [Rabbim], diyor ki”: “O [sığır], zelil olmayan [çifte koşulmayan], arazi sürmeyen, ekin sulamayan, salma gezen ve hiç alacası olmayan bir sığırdır” açıklamasında bulunur. Bunun üzerine mesele, İsrâîloğulları için netleşir ve Mûsâ’ya, “İşte şimdi gerçeği getirdin” derler. Gönülsüz de olsa kendilerine verilen emri yerine getirirler.

Ayette geçen “Avan” ifadesi, “Avn ( bir işte yardım etmek)” mastarından türemedir. Sözcüğün anlamı “en çok yardımlı olunan (ençok verim alınan, en iyi işe yarayan) yaş” demektir.

Bu sözcük genellikle sığır ve atlar için kullanılır. Nadiren de kadınlar için kullanılır. (Tac, Lisan)

Peki İsrâîloğulları’nın çözdükleri mesele neydi? Onlara emredilen, yapmaları istenen neydi? Ve bunu nasıl anlayabilmişlerdi?

Burada sığıra verilen nitelikleri göz önüne getirelim: Yaşlı ve körpe değil, en iyi yardım, hizmet, verim çağında; dinç, rengi bakanlara sürur veren bir sarı, zelil olmayan [çifte koşulmayan], arazi sürmeyen, ekin sulamayan, salma gezen ve hiç alacası olmayan bir sığır. Dünyada böyle bir sığır yoktur, buradaki özellikler altın’a aittir. Dolayısıyla, mesele “sığır kesme/kestirme” değil, “altına tapmaktan vazgeçirme”dir.

A‘râf ve Tâ-Hâ sûrelerinde de İsrâîloğulları’nın altın tutkusu, müteşâbih olarak “buzağı edinme” şeklinde nitelenmişti.

⁷²Ve hani siz bir kişiyi öldürmüştünüz de onun hakkında birbirinizle atışmıştınız. Hâlbuki Allah, saklamış olduğunuzu çıkarandır.

⁷³Sonra Biz, “Öldürülen kişiden gelecek sıkıntı sebebiyle Mûsâ’yı yola çıkarın” dedik. Allah, ölüleri işte böyle diriltir, bitmiş tükenmişlere yol gösterir ve akıllı davranasınız diye size âlametlerini/göstergelerini gösterir.

Bu âyetlerde de İsrâîloğulları’nın geçmişlerinden başka bir kesit; atalarının işlemiş olduğu bir cürüm ve Allah’ın onlara verdiği emirler nakledilmekte; ayrıca Mûsâ’nın işlediği cinâyet nedeniyle başına gelebilecek sıkıntılardan kurtulması için o’nun Mısır’dan başka bir yere gönderilişi konu edilmektedir. Aynı konu Kasas (25-21, 33-35) ve Ta Ha (40) suresinde yer almıştı.

Burada Mûsâ’nın elçiliğe hazırlanışı ve o’nun vahye muhatap olması nedeniyle sosyal ölülerin diriltilmesi söz konusudur. Âyetteki, Allah ölüleri işte böyle diriltir ve akıllı davranasınız diye size âyetlerini gösterir ifadesi de, buna işaret eder, cesedin canlanmasına değil. Nitekim Rasûlullah ve o’nun tebliğ ettiği vahiylerle ilgili de şöyle buyurulmuştur:

²⁴Ey iman etmiş kimseler! Elçi sizi, size hayat verecek şeylere çağırdığı zaman, Allah’a ve Elçi’ye karşılık verin. Ve bilin ki Allah, kişi ile kalbi arasına girer. Ve siz, kesinkes O’nun huzurunda toplanacaksınız.

                                                                           (Enfâl/24)

Bu paragraf, “sığır kesme” pasajının devamı olarak algılanmış, makul ve makbul olmayan iddialar öne sürülmüştür. Bunlardan biri de, birçok konuda takdir ettiğimiz Mevdûdî tarafından zikredilmiştir:

Kur’ân, öldürülen adamın bir müddet için hayata döndüğünü ve katilin adını söylediğini bildirmektedir. Bununla birlikte katilin bulunması için uygulanan metodla, yani “kurban edilen ineğin” bir parçası ile öldürülen adama vurulması hususunda bir belirsizlik vardır. Tesniye 21:1-9’da bahsedilen buna benzer bir metodla eski âlimler tarafından yapılan tefsiri, yani öldürülen adama kurban edilen ineğin bir parçası ile vurulduğu ve onun hayata döndüğü görüşünü destekler niteliktedir. Bu şekilde Allah’ın bir âyeti gösterilmiş olmakta, aynı zamanda onların taptığı nesnenin ne kadar güçsüz olduğu ve öldürülmesinin hiçbir zarar vermediği gözler önüne serilmektedir. Diğer taraftan onun öldürülmesinin yararlı bazı yönleri de vardır.[28]

Rivâyete göre İsrâîloğulları arasında zengin, yaşlı bir kişi vardı. Adamın tek oğlu bulunuyordu. Amcasının çocukları mirasına konmak için adamın oğlunu öldürmüşlerdi. Sonra da gelip kanını ve diyetini taleb ediyorlardı. Bu hususta Cenâb-ı Allah, bir sığır kesmelerini emretti. Kesilen sığırın bir parçasının ölünün vücûduna vurulması hâlinde, ölünün dirileceğini ve kendisini kimin öldürdüğünü söyleyeceğini bildirdi. Yahûdiler sığırı kestiler ve ölüye ondan bir parçayla vurdular. Allah ölüyü diriltti ve ölü kendisini kimin öldürdüğünü haber verdi. İşte Cenâb-ı Allah Yahûdilere bu vakayı hatırlatmaktadır. Hani Mûsâ peygamber sizin atalarınıza demişti ki: “Allah herhangi bir sığır kesmenizi emrediyor.” Onlar Allah’ın emrini yerine getirmemişler ve beklemişlerdi. Hattâ, “Ey Mûsâ! Bizimle alay mı ediyorsun?” diye o’na çıkışmışlardı. Mûsâ peygamber de, “Ben ciddî konularda alay edecek birisi değilim, dediklerinizden Allah’a sığınırım” diye karşılık vermişti. Hz. Mûsâ’nın dediklerinin ciddî olduğunu anlayan Yahûdiler, kesilecek sığırın nasıl olması gerektiğini Rabbinden öğrenmesini Hz. Mûsâ’dan istemişlerdi. Hz. Mûsâ da onun yaşlı veya çok genç olmayan, ikisi arasında dinç bir sığır olduğunu bildirmiş ve emrolunduklan şekilde kesmelerini söylemişti. Ama Yahûdiler yine karşı çıkıp renginin nasıl olacağını sorunca, Hz. Mûsâ renginin fazlaca sarı olup, görenler tarafından hoş karşılanan, sevilen bir sığır olması gerektiğini bildirmişti. Yahûdiler bununla da yetinmemişler, sığırın niteliklerinin daha çok açıklanmasını istemişlerdi. Davranışlarının aşırılığını hissederek, sığırın kendileri tarafından farkedilir gibi olduğunu belirtmişler ve mazeret göstermeye çalışmışlardı. Yüce Allah, istenilen sığırın daha önce toprak sürmemiş ve su çekmemiş bir hayvan olmasını ve her türlü eksikliklerden salim bulunması gerektiğini bildirmişti. Bunun üzerine Yahûdiler Hz. Mûsâ’ya, “Şimdi dediğini anladık” diyerek istenen sığırı araştırmaya başlamışlar ve annesinin emrini dinleyen bir yetim çocuğun sığırı olduğunu görmüşlerdi. Rivâyete göre sığırın, derisini altınla doldurmak şartıyla onu satın almışlardı. Burada Yüce Allah hitabını Peygamber devrindeki Yahûdilere çevirerek, atalarının davranışlarını, onlara hatırlatmakta ve kötü hâllerini gözleri önüne sermektedir.[29]

Hâlbuki, bu paragraf da daha öncekiler gibi İsrâîloğulları’nın hayatından kesit sunan bağımsız bir paragraftır. Bu yanılgının sebebi, âyetteki بعض [ba‘z] ve ضرب [darb] sözcüklerinin yanlış anlaşılması olduğundan bu sözcükler üzerinde duracağız.

Âyette geçen بعض[ba‘z] sözcüğü, “kısım, parça” anlamında edat olduğu gibi, بَعُضَ [ba‘uza/eza etti, acıttı] fiilinin mastarı da olabilir. Klasik anlayış, sözcüğün “parça” anlamını [edat hâlini] dikkate almıştır.

BA‘Z

بعض [ba‘z] sözcüğü, “parça” anlamında kullanıldığı gibi, بعض [ba‘uza/dişledi, eziyet etti] fiilinin mastarı da olur. Hatta, بعوضة[ba‘uzat/sivrisinek] sözcüğü de buradan gelir.[30]

DARB

Bu sözcüğün de birçok anlamı vardır. Bu konu hakkında Sâd sûresi’nin tahlilinde Eyyûb kıssası sadedinde açıklamalarda bulunmuştuk ve kelimenin, “yola çıkmak, bir başka yere gitmek” anlamını tercih etmiştik.[31]

Sözcükler bu anlama alındığında mana şöyle olur: Öldürülen kişi sebebiyle Mûsâ’ya eza edilmemesi için o’nu Mısır’dan uzaklaştırın, yola koyultun. Burada emir, Mûsâ’ya Mısır’dan kaçmasını öneren kimseye verilmiş, o da Mûsâ’nın Mısır’dan kaçmasını sağlamıştır. Bu kişi Mü’min sûresi’nde, “Firavun’un yakınlarından olup imanını gizleyen biri” olarak nitelenmiştir. Biz bu kişinin, Firavun’un karısı –ki Kur’ân’da övülmektedir– olduğu kanaatindeyiz.

⁷⁴Sonra da kalpleriniz katılaştı; işte onlar, taşlar gibidir, hatta daha katıdır. Ve şüphesiz taşlardan öyleleri vardır ki, onlardan ırmaklar fışkırır, öyleleri vardır ki yarılır da ondan su çıkar, öyleleri vardır ki Allah’ın saygıyla, sevgiyle, bilgiyle ürpertisinden küçülerek değişirler. Allah yaptıklarınızdan habersiz, duyarsız değildir.

Bu âyette, İsrâîloğulları’nın, Allah’ın onca nimetlerine mazhar olmalarına rağmen düştükleri konum gözler önüne seriliyor. Allah onlara alabildiğine toleranslı davranmış; onları yüzlerce kez affetmiş, onlardan iyi insan olacaklarına dair sözler almıştı. Ama onların kalpleri yine de taşlaşmış, hatta daha da katı olmuştur. Kötü alışkanlıkları sebebiyle onlarda duygu diye bir şey kalmamıştı.

İsrâîloğulları’nın, hiçbir manevî değer tanımadıklarına dair onlarca âyet vardır. Bunlardan biri de şudur:

¹³Sonra da sözlerini bozmaları sebebiyle onları dışladık ve kalplerine katılık koyduk. Onlar kelimeyi/ sözcüğü yerlerinden/ öz anlamlarından değiştirirler. Öğütlendiklerinin önemli bir bölümünü de terk ettiler. İçlerinden pek azı hariç, onlardan daima bir hainlik görürsün. Yine de sen, onları affet ve aldırış etme. Şüphesiz Allah, iyilik-güzellik üretenleri sever.

                                                                                (Mâide/13)

Bu âyetin de, 72-73. âyetle bir bağı bulunmadığı; onların devamı olmadığı hâlde, onların devamı imişçesine birtakım rivâyetler ortaya atılmıştır:

Avfî tefsirinde, İbn Abbâs’tan naklen der ki: Kesilen hayvanın bir parçası ile vurulunca ölü dirilip oturdu ve kendisine, “Seni kim öldürdü?” denildiğinde, “Kardeşimin oğulları öldürdüler” dedi ve rûhu tekrar kabzolundu. Adamın öldüğünü görünce kardeşlerinin oğulları Allah’a ant içerek, “Onu biz öldürmedik” dediler ve böylece gördükten sonra hakkı yalanladılar. İşte bunun için Allah Teâlâ, Sonra bunun ardından kalpleriniz yine katılaştı buyurmaktadır. Bununla, yaşlı ölünün yeğenleri kasdedilmektedir. Şimdi onlar taş gibidir yahut daha da katı. İsrâîloğulları’nın kalpleri, gördükleri âyetlere ve mucizelere rağmen uzun süre geçmesi nedeniyle öğüt dinlemekten uzaklaştı. Onların kalpleri öylesine katılaşmıştı ki, yumuşama imkânı olmayan taşlar gibiydi, hattâ taşlardan da katıydı. Çünkü kimi taşlardan ırmaklar akıtan gözeler kaynar, kimisinden sular fışkırır, kimisi de Allah’ın haşyetinden dağlardan aşağı yuvarlanır. Hepsi kendi hesabına göre bir idrâk içerisindedir.[32]

Kalp katılaşması; iman, iz’an, vicdan ve merhametin bulunmadığını ifade eden bir deyimdir. Buna şu âyette değinilir:

¹⁶İnananlar için hâlâ vakti gelmedi mi ki kalpleri Allah’ı anmak ve haktan gelen için ürpersin de, daha önce kendilerine Kitap verilmiş, sonra üzerlerinden uzun zaman geçmiş, dolayısıyla kalpleri katılaşmış kimseler gibi olmasınlar. Onların çoğu da yoldan çıkmıştır.

                                                                                  (Hadîd/16)

Kalplerin mühürlenmesi, pas tutması, damgalanması ve taşlaşması ile ilgili Tîn sûresi’nde geniş bilgi verilmişti.[33]

Âyetteki, İşte onlar, taş gibidir, hatta daha katıdır. Ve şüphesiz taşlardan öyleleri vardır ki, onlardan ırmaklar fışkırır, öyleleri vardır ki yarılır da ondan su çıkar, öyleleri vardır ki Allah’ın haşyetinden düşerler ifadesi, Haşr sûresindeki şu âyetten anlaşılıyor ki, “Allah en katı, en cüsseli maddeye bile akıl verip ona tecelli edecek olsa…” anlamındadır:

²¹Eğer Biz, bu Kur’ân’ı bir dağa/çok iri cüsseli bir yükümlü varlığa indirseydik, Allah’a olan saygıyla, sevgiyle ve bilgiyle ürpertiden onu samimiyetle saygı duyar, baş eğer ve parça parça olmuş görürdün. Ve Biz, bu örnekleri iyiden iyiye düşünürler diye insanlara veriyoruz.

                                                                                (Haşr/21)

Nitekim, Allah’ın tecelli ettiği cansız varlıklar harekete geçmektedir:

¹⁴³Ne zaman ki, Mûsâ, belirlediğimiz vakitte geldi ve Rabbi o’na söz söyledi: Mûsâ, “Ey Rabbim! Göster bana Kendini de nazar edeyim Sana; Seni inceleyeyim, Senin ile ilgili geniş ve derin bilgiye sahip olayım!” dedi.

Rabbi o’na dedi ki: “Beni sen asla göremezsin, velâkin şu dağa nazar et; dağı incele, teori geliştir. Eğer nazariyen (teorin/geniş ve derin bilgin), incelemen dağın mekanına tam oturursa; dağın bulunduğu yerin önünü arkasını, altını üstünü, sağını solunu, içini dışını tam ifade ederse işte o zaman sen beni görürsün.”

Böylece ne zaman ki Rabbi, Musa’nın Dağ gibi sorunları için Musa’yı aydınlattı; Musa’nın dağ gibi sorunlarını yıkıp attı. Mûsâ da dehşete düşüp heyecanla yere kapandı; Rabbine teslimiyet gösterdi. Ayılıp kendine gelince; heyecanı geçince de, “Seni tenzih ederim, Sana döndüm; tevbe ettim ve ben inananların ilkiyim” dedi.

                                                                                 (A‘râf/143)

^21-23Ve onlar kendi derilerine, “Niye aleyhimize şâhitlik ettiniz?” dediler. Onlar dediler ki. “Her şeyi konuşturan Allah, bizi konuşturdu ve sizi ilk defa O oluşturdu ve O’na döndürülmektesiniz. Siz, işitme, görme duyularınız ve derileriniz aleyhinize şâhitlik eder diye korkup da gizlenmiyordunuz. Velâkin yapmakta olduklarınızdan birçoğunu Allah’ın bilmeyeceğine inandınız. İşte sizin bu inancınız; Rabbiniz hakkında beslediğiniz inancınız, sizi bir yıkıma uğrattı, böylelikle zarara, kayba uğrayıp acı çekenlerden oldunuz.”

                                                                                   (Fussilet/21-23)

⁷⁵Peki siz, onların size inanacaklarını mı umuyorsunuz? Oysaki onlardan bir zümre, Allah’ın kelâmına kulak verirler, sonra, onu iyice anladıktan sonra, bile bile onu değiştirip bozarlar.

⁷⁶Ve onlar, iman etmiş kimselere rastladıklarında, “İnandık” derler, birbirleriyle başbaşa kaldıkları zaman da, “Allah’ın sizin aleyhinizde hüküm verdiği şeyleri Rabbinizin nezdinde aleyhinize delil olarak kullansınlar diye mi onlara söylüyorsunuz? Hâlâ akıllanmayacak mısınız?” dediler.

⁷⁷Onlar, şüphesiz Allah’ın, kendilerinin sır olarak sakladıkları şeyleri ve açığa vurdukları şeyleri bildiğini bilmiyorlar mı?

⁷⁸Bunlardan bir kısmı da, kuruntu dışında Kitab’ı bilmeyen, okuma-yazma bilmeyen/analarından doğdukları gibi kalmış kimselerdir. Bunlar, sadece zannediyorlar.

⁶²Şüphesiz şu, iman etmiş kişiler, Yahûdileşmiş kişiler, Nasrâniler ve Sabiîler/Yahya peygamberin dininden olanlar; her kim Allah’a ve âhiret gününe iman eder ve sâlihi işlerse, artık Rableri katında bunlar için ecirleri vardır. Bunlara bir korku yoktur. Bunlar mahzun da olmayacaklar.

Bu âyet, birinci planda, Yahûdilerin iman ve amelleri ne olursa olsun ebedî kurtuluşun tekellerinde olduğu hususundaki yanlış inançlarını reddetmekedir. Çünkü onlar, kendilerinin Allah’la özel bir ilişkileri olduğunu, inançları ne olursa olsun sadece İsrâîloğulları’ndan olmaları nedeniyle doğruca cennete gideceklerine ve diğer insanların ise cehenneme gideceklerine inanıyorlardı.

İkinci planda, bu âyetin mesajı evrensel olup tüm kitle ve zamanlara yöneliktir. Burada zikri geçen dört grup insandan; mü’min, Yahûdi, Nasrâni ve Sâbiîlerden Allah’a ve âhiret gününe iman eden ve sâlihi işleyenlere âhirette mükâfât verileceği, herhangi bir korku olmayacağı ve onların üzülmeyecekleri beyân edilmiştir.

Bunun bir benzeri de şu âyettir:

⁶⁹Şüphesiz şu iman etmiş kişiler, Yahudileşmiş kişiler, Sabiîler/ Yahya peygamberin dininden olanlar ve Nasraniler; kim Allah’a ve âhiret gününe iman eder ve sâlihi işlerse, artık onlar için bir korku yoktur, onlar mahzun da olmayacaklardır.

                                                                             (Mâide/69)

Âyetteki, Yahûdileşmiş kişiler ifadesi ile “Yahûdiler” kasdedilmektedir. Yahûdilere bu ismin verilmesi, iki şekilde açıklanabilir:

1. A) Bu, “Ya‘kûb’un en büyük oğlu olan “Yehûda”ya mensup olanlar, onun soyundan gelenler, onun izinden yürüyenler” demek olabilir.
2. B) Bu isim, “tevbe etti” anlamındaki hâde fiilinden türemiştir. Ve Yahûdiler altına tapma, aşırı çıkarcı olma ve daha birçok yanlıştan tevbe ettikleri için bu isimle isimlenmiş olabilirler.

Çoğu ayette (Bakara/ 62, Nisa/46, 160, Maide/ 41, 44, 69, En’âm/ 146, Nahl/118, Hacc/17/ Cuma/6)“elleziyne Hâdu (yahudileşen kimseler)” şeklinde yer alır. Bize göre bunun birinci nedeni, bu sıfatın o kişilere Allah’ın vermeyip kendilerince benimsenmiş olmasıdır. Çünkü Allah nezdinde böyle bir din yoktur; Allah indinde din, İslâm’dır.

İkinci neden de konu edilen kişilerin Yahudi karakterlerine (vefasızlık, altını ilah edinme, peygamberlere saygısızlık vs) sonradan bürünmüş olmalarıdır.

Âyetteki, Nasrâniler ifadesi ile de, “Îsâ’nın ashâbı ve Hristiyanlar” kasdedilmiştir. Onlara bu ismin verilmesi de iki şekilde açıklanabilir:

1. a) Bu sözcük, “yardım etmek” anlamındaki nasara‘dan gelebilir. Bu ismin verilmesi birbiriyle yardımlaşmalarındandır. Onlara aynı zamanda ensâr [yardımcılar] ismi de verilir:

^52,53Sonra Îsâ, onlardan küfrü: Allah’ın ilâhlığını, rabliğini bilerek reddetmeyi sezince: “Allah yolunda benim yardımcılarım kimlerdir?” dedi. Havariler: “Allah’ın yardımcıları biziz, biz Allah’a iman ettik, bizim şüphesiz müslimler olduğumuza tanık ol. –Rabbimiz! Biz, senin indirdiğine iman ettik, elçiye de uyduk. Artık bizi şâhitlerle beraber yaz”– dediler.

                                                                              (Âl-i İmrân/52)

¹⁴Ey iman etmiş kişiler! Allah’ın yardımcıları olun; nitekim Meryem oğlu Îsâ, havarilere: “Allah’a benim yardımcılarım kimdir?” demişti. Havariler: “Allah’ın yardımcıları biziz” dediler. Sonra İsrâîloğulları’ndan bir zümre inandı, bir zümre inanmadı. Sonra da Biz, inanmış kimseleri, düşmanlarına karşı güçlendirdik de onlar üstün geldiler.

                                                                           (Saff/14)

1. b) Nasârâ isminin verilmesi, Îsâ peygamber ve ilk taraftarlarının, “Nasıra” denilen bir yerde oturmalarındandır. Sözcüğün anlamı, “Nasıralılar” demektir.

SÂBİÎLER

Âyetlerde bir de, الصّابئين’den [sâbiîn‘den/sâbiîlerden] söz edilmektedir. Bunların kimliği ötedenberi tartışmalıdır. Bu hususta klasik kaynaklardaki açıklamalar şu şekildedir:

1) Mücâhid ve Hasan Basrî, bunların kestikleri hayvanlar yenilmeyen ve kadınları ile evlenilmeyen Mecûsî ve Yahûdilerden olan bir tâife olduğunu söylemişlerdir.

2) Katâde, bunların meleklere tapan ve hergün beş kere güneşe doğru ibâdet eden kimseler olduğunu söylemiş; sözüne devamla şöyle demiştir: “Beş türlü din vardır. Dördü şeytânın, biri Allah’ın dinidir. Meleklere tapan Sâbiîlerin, ateşe tapan Mecûsilerin, putlara tapan müşriklerin ve Ehl-i Kitab’ın dini şeytânın dinidir.

3) Doğruya en yakın olan bu görüşe göre, Sâbiîler, yıldızlara tapan bir tâifedir. Sâbiîlerin bu hususta iki değişik görüşleri vardır:

1. A) Kâinatın yaratıcısı Cenâb-ı Allah’tır. Ancak O, bu yıldızlara tazim edilmesini ve onların ibâdet, duâ ve tazim için kıble kabul edinilmesini emretmiştir.
2. B) Allah felekleri ve yıldızları yaratmıştır. Fakat, âlemdeki hayır, şerr, sıhhat ve hastalık gibi şeyleri idare eden, düzenleyen ve yaratan bu yıldızlardır. Bundan dolayı insanların, onlara tazim etmesi gerekir. Çünkü bunlar âlemi idare eden ilâhlardır. Hem bu yıldızlar da Cenâb-ı Hakk’a ibâdet ederler. Bu mezheb, Hz. İbrâhîm’in (a.s) itikadlarını reddetmek ve iptal etmek için geldiği, Keldânilere âit bir mezhebdir.[34]

Sâbiîler; Mecûsîler, Yahûdiler ve Hristiyanlar arasında bir kavim olup dinleri yoktur. İbn Ebî Nûceyh de böyle rivâyet eder. Keza Atâ ve Sa‘îd ibn Cübeyr’den de böyle rivâyet edilmiştir. Ebu’l-Âliye, Rebî ibn Enes, Süddî, Câbir ibn Zeyd ve Dahhâk, Sâbiîlerin Ehl-i Kitabtan bir fırka olup Zebur’u okuduklarını söyler.

Heşîm Mutraf’tan nakleder ki o şöyle demiş: “Biz Hakem ibn Uteybe’nin yanında bulunuyorduk. Basralının biri Hasan’dan nakletti ki o, Sâbiîlerin Mecûsîler gibi olduğunu söylemiş. Hakem, ‘Ben size bunu haber vermedim mi?’ demişti.”

Abdurrahmân ibn Mehdi de Muâviye ibn Abdulkerîm’den nakletti ki o şöyle demiş: Ben işittim ki Hasan, Sâbiîleri anlatıyordu. “Onlar, meleklere tapınan bir kavimdiler” dedi.

Ebû Ca‘fer er-Râzî dedi ki: “Bana ulaştığına göre Sâbiîler meleklere tapınan, Zebur’u okuyan ve kıbleye doğru ibâdet eden bir kavim imiş. Sa‘îd ibn Arûbe, Katâde’den aynı şekilde rivâyet eder.

İbn Ebû Hatim der ki: Bana Yûnus… Ebû Zenâd’dan nakletti ki o şöyle demiş: “Sâbiîler Irak’ın ötesinde bir kavim olup Kûsâlıdırlar, bütün peygamberlere inanırlar ve her yıl otuz gün oruç tutarlar, Yemen’e doğru günde beş vakit namaz kılarlar.”

Vehb ibn Münebbih’e, “Sâbiîler kimdir?” diye sorulduğunda, o “Allah’ı bir olarak tanıyan, fakat amel edecekleri bir şeriatı bulunmayan ve küfür sözü söylemeyenlerdir” demiştir.

Abdullah ibn Vehb der ki: Bana Abdurrahmân ibn Zeyd şöyle dedi: “Sâbiîler dinlerden bir dinin mensubudurlar. Onlar Musul el-Cezire’sinde bulunurlardı ve ‘lâ ilâhe illallâh’ derlerdi. Ancak ne amelleri, ne kitapları, ne de peygamberleri vardı. Sadece Allah’tan başka ilâh bulunmadığını kabul ederlerdi.”

Abdurrahmân ibn Zeyd dedi ki: “Onlar bir peygambere de inanmazlar, bunun için müşrikler Hz. Peygamber ve arkadaşlarına, ‘Bunlar Sâbiîlerdir’ diyorlardı.” Yani, Allah’dan başka ilâh olmadığını söyledikleri için onlara benzetiyorlardı.

Sözlerin en açığı –Allah en iyisini bilir– Mücâhid ve onun ardından gidenlerden Vehb ibn Münebbih’in sözüdür ki buna göre; Sâbiîler ne Yahûdi, ne Hristiyan, ne Mecûsî ne de müşrik olan bir kavimdir. Onlar kendi fıtratları üzere oldukları gibi kalmışlardır. Tâbi olup uyguladıkları bir dinleri yoktur. Bunun için Araplar, müslüman olanlara Sâbiî ismini veriyorlardı. Yani, o gün yeryüzünde mevcûd olan dinlerden dışarı çıkmışlar, diyorlardı. Bazı ilim adamları da dediler ki: “Peygamber’in çağrısının kendisine ulaşmadığı kimselerdir.”[35]

Mücâhid, Hasan ve İbn Ebî Necih de der ki: “Bunlar dinleri Yahûdilik ve Mecûsilikten meydana gelmiş bir topluluktur, kestikleri yenmez.”

İbn Abbâs da, “Onların kadınlarıyla da evlenilmez” demiştir.

Yine el-Hasen ve Katâde şöyle demiştir: “Bunlar meleklere tapan, kıbleye doğru namaz kılan, Zebur’u okuyan ve beş vakit namaz kılan kimselerdir.”

Ziyad b. Ebû Süfyân bunları görmüş ve onların meleklere taptıklarını öğrenince üzerlerinden cizyeyi kaldırmak istemiştir.

İlim adamlarımızın anlattıklarına göre, görüşlerinin hülasası şudur: Bunlar muvahhid kimselerdirler, bununla birlikte yıldızların etkisine ve faal olduklarına inanırlar. Bundan dolayı Ebû Sa‘îd el-İstahrî hakklarında soru soran, el-Kâdir Billâh’a kâfir olduklarına dair fetva vermiştir.[36]

Sâbiîler, Yahûdilik ile Hristiyanlık arasındaki tek tanrılı bir dinî grup olarak bilinmektedir. İsimleri (bu isim, “kendini (suya) daldırdı” anlamındaki Ârâmîce tsebha‘ fiilinden türetilmiştir), onların Hz. Yahyâ’nın takipçileri olduklarına işaret etmektedir, ki bu durumda, bugün hâlâ Irak’ta yaşayan ve Mandeliler diye tanınan bir topluluğa mensup olabilirler. Ancak onları, İslâm’ın ilk çağlarında mevcut olan ve Müslümanlarca bütün tek tanrılı din sâliklerine tanınan avantajları elde etmek için gerçek Sâbiîlerin ismini bilinçli olarak kabullenmiş olmaları muhtemel bir irfânî/bilinirci [gnostic] mezhep olan “Harran Sâbiîleri” ile karıştırmamalıyız.[37]

Biz bu konuya sözcüğün anlamından hareket ederek yaklaşmayı tercih ediyoruz:

SABİÎLER

“صابئونSabiûn/صابئين””””Sâbiîn”in kimlikleri ile ilgili klasik kaynaklarda:

Bunlar kendilerinin Nûh peygamberin dini üzere olduklarını kabul eden bir topluluktur. Sıhah‘ta ise bunların Ehl-i Kitaptan oldukları, kuzey yönünü kıble edindikleri yer alır. Tehzib‘de Leys’in, bunların Hristiyanlara benzedikleri, yalnız güneyi kıble edindikleri ve bunların Nûh dini üzere olduklarına inandıkları, ama yalancı olduklarını söylediği yer alır. Rasûlullah zamanında, Müslüman olanlara Mekkelileler قد صبأ[qad sabe’e/bir dinden başka bir dine geçti] derlerdi. Ebû İshâk ez Zeccâc, Kur’ân’daki Sâbiîlerin, “bir dinden başka bir dine geçenler” olduğunu söylemiştir.

Sözcüğü doğru anlamak için Sabiûn sözcüğünün tekilini iyi öğrenilmiş olması lazımdır. Bu konuyu Meryem suresinde şöyle tahlil etmiş idik:

“صبىّ Sabiyy” sözcüğü, teknik olarak, son harfi, harfi illet ( وvav, ىya, اelif, أhemze) olan iki ayrı kökten gelebilmekte ve geldiği her köke göre de anlamı değişmektedir.

Bu durum, Kur’an çevirisi ve meali hazırlayanlarca gözden kaçırılmamalıdır. Aksi halde çok büyük hataların oluşması kaçınılmazdır.

“صبىّ Sabiyy” sözcüğünün tahlili:

1. “ ص ب وSbv” kökünden gelmiş olması:

Sözcük, عليمaliym, رحيمrahiym, كريمkeriym, حكيمhakiym , سليمseliym … gibi “ قعيلfeiylün” kalıbında olup, aslı, “ صبيوُsabiyvün”dür. Arapça dilbilgisi kurallarına göre “صبىّ sabiyy” şekline dönüşmüştür (sözcükteki ikinci “ ىy” , “ وvav”dan dönüşmedir).

Bu kökten gelen “صبىّ sabiyy” sözcüğünün anlamı, “Bir çocuğun doğumundan, sütten kesilmesine kadar olan süre” demektir. Sözcüğün bu anlamı, yaygın olup herkes tarafından bilinmektedir.

Meryem/29’daki “صبىّ sabiyy”, bu şıktandır.

1. “ ص ب أs b e” kökündenden gelmiş olması:

Sözcük, “ فعيلfeîlün” kalıbında olup aslı “ صبيؤُsabiyün”dür. Bu da yine Arapça dilbilgisi kurallarına göre “صبىّ sabiyy” şekline dönmüştür (sözcükteki ikinci “ ىy” , “ أhemze (e)” den dönüşmedir). (“ نبىّNebiyy” sözcüğü de aynı kurallar ile oluşmuştur. Meryem suresi içerisinde her iki sözcük benzeri birçok ifade mevcuttur.)

Bu kökten sözcüğün öz anlamı: “Devenin, davarın tırnağının, çocuğun dişinin çıkması, yıldızın doğması” demek iken sonradan; sosyolojide “Bir dinden başka bir dine geçme” anlamında kullanılır olmuştur.

Rasûlullah zamanında, Müslüman olanlara Mekkelileler قد صبأ[qad sabe’e/bir dinden başka bir dine geçti] derlerdi. Ebû İshâk ez Zeccâc, Kur’ân’daki Sâbiîlerin, “bir dinden başka bir dine geçenler” olduğunu söylemiştir. Araplar, Rasûlullah da Kureyş’in dinini terkedip İslâm’a girdiği için o’na Sâbiî ismini takmışlardı.[38]

Meryem/12’de Yahya Peygamber, “صبىّ Sabiyy” diye nitelenmiştir. Klasik anlayışta buradaki “صبىّ sabiyy” birinci şıktaki “çocuk, bebek” anlamında ele alınmış, sünnetullaha aykırı olarak (tıpkı İsa peygamberde olduğu gibi) âyet, “ … Yahya peygambere bebek iken, kitap, hikmet verildiği şeklinde anlaşılır olmuştur.

Halbuki, bu ayette geçen “صبىّ Sabiyy, “ ص ب وs b v”den gelen صبىّ sabiyy olmayıp “ ص ب أSBE’den gelen “صبىّ sabiyy’dir. Ve anlamı “BOZUK DİNİ TERK EDEN; BOZUK DİNDEN ÇIKAN kimse” demektir.

Meryem/12’deki “صبىّ sabiyy” işte bu şıktandır. Yani, açıkça ayette “Yahya, bozuk dini terk eden birisiydi” buyrulmaktadır.

صبىّ Sabiyy’ sözcüğünün bu anlamına göre Yahya peygamber, çocukken, kendisine hüküm hikmet verilip peygamber yapılmamıştır. Peygamberlik, diğer peygamberlerde olduğu gibi olgunluk çağında verilmiş olmalıdır.

Meryem/12-15:

“^12-15Ey Yahyâ! Kitab’ı kuvvetle al!” O, bozuk dini terk eden birisi iken Biz, o’na yasa, tarafımızdan sevecenlik ve temizlik verdik ve o, Allah’ın koruması altına çokça girmiş biriydi. Ve anne-babasına çok iyi davranandı. Ve o bir zorba ve itaatsiz biri olmadı. Ve doğurulduğu gün ve öleceği gün ve yeniden diri olarak kaldırılacağı gün o’na selâm olsun!

Bu pasajda Yahya peygamberin hayatı ve misyonuna kısaca değinilmiştir. Buradan anlaşıldığına göre Yahya peygamber, eldeki TEVRAT kalıntılarıyla amel etmemiş, kendisine yepyeni bir kitap verilmiştir. Kitabın adı ve içeriği hakkında bu pasajdan başka bilgimiz bulunmamaktadır.

“صبىّ Sabiyy” sözcüğünün “فاعل” formundaki normal ism-i fâil kalıbının ( صابؤsâbiün) çoğulu, “ صابئونSABİÛN/ صابئينsabiiyn” olup Kur’an’da (Bakara/62, Maide/69 , Hacc(/17) üç yerde yer alır.

Bu açıklamalardan sonra vardığımız kanaat şudur: Meryem suresinde Yahya peygamber “sabiyy” diye nitelendiğinden, bunlar Yahya peygamberi ve ona indirlen kitabı izlediklerine inanan kimselerdir.

Anlaşıldığına göre Kur’an indiğinde bu kimselerden toplumda varlıklarını sürdürenler bulunmaktadır.

Yetmiş sekizinci ayetin orijinalinde geçen “ Emaniy” sözcüğünün kökü “ مm نn ىy” olup asıl anlamı “ölçme, ayarlama” demektir.[39] Bu kökten türemiş olan “ امنيةümniyye” ve “ امانىemâniyye” sözcükleri, “herhangi bir belgeye bilgiye dayanmadan kişinin arzuları doğrultusunda çıkarlarına uygun olarak yaptığı ayarlar, ölçümlemeler, beklentiler; inanış/inanışlar” demektir. Biz buna kısaca “kişisel kuruntular” diyebiliriz.

Sözcüğün bu anlamı, Kalem ve Müddessir surelerinde Rabbimiz tarafından ayrıntılı olarak açıklanmıştır:

Kalem/36- 41:

³⁶Neyiniz var, nasıl hükmediyorsunuz? ^37,38Yoksa içinde, ders aldığınız şeyler: “Siz bu âlemde neyi seçerseniz/beğenirseniz o kesinlikle sizin olacak” garantisi verilmiş olan size ait bir yazılı belge mi var? ³⁹Ya da size karşı kıyâmet gününe kadar sürecek, “Siz her ne hüküm verirseniz kesinlikle öyle olacak” diye üzerimizde yeminler/taahhütler; üstlenmeler mi var?

⁴⁰Sor bakalım âhireti yalanlayan o kişilere, içlerinden böyle bir şeyi hangisi garanti etmektedir? ⁴¹Yoksa onların ortakları mı var? O hâlde ortaklarını getirsinler, eğer doğrulardan iseler.

Müdessir/15-25:

¹⁵Tüm bunlardan sonra hırs ile Benim daha da arttırmamı istiyor. ¹⁶Kesinlikle onun düşündüğü gibi değil! Şüphesiz o, Bizim âyetlerimize/ alâmetlerimize/ göstergelerimize karşı bir inatçı kesildi. ¹⁷Ben onu sarp bir yokuşa sardıracağım.     ^18-25Şüphesiz o, düşündü ve ölçü koydu. –Artık o mahvoldu. Nasıl bir ölçü koydu! Yine o mahvoldu. Nasıl bir ölçü koydu!– Sonra baktı. Sonra yüzünü buruşturdu, kaşlarını çattı. Sonra, arkasını döndü ve böbürlendi de: “Bu, söylenti hâlinde gelen bir büyüden başka bir şey değil. Bu, beşer sözünden başka bir şey değil” dedi.

 

Bu sözcüğü ileride Bakara/111; Nisâ/119, 120, 122, 123: Hadîd/14 ve Hacc/52. âyette de göreceğiz.

80. âyette bu sözde uyanık toplumla ilgili, Dediler ki: “Sayılı birkaç gün dışında ateş bize asla dokunmayacaktır” buyurulmaktadır. Onların bu sapıkça iddiası Âl-i İmrân sûresi’nde de reddedilmiştir:

^24,25Bu, onların, “Ateş bize sayılı birkaç gün dışında asla dokunmayacaktır” demeleri nedeniyledir. Onların uydurmuş oldukları şeyler de dinlerinde kendilerini aldatmaktadır. Peki, kendisinde hiç şüphe olmayan o günde onları bir araya topladığımız ve hiç kimseye haksızlık edilmeden herkese kazandıkları şeyler tamamen ödendiği zaman nasıl olacaktır?

                                                                        (Âl-i İmrân/24,25)

Âyetlerden anlaşıldığına göre Yahûdiler, Allah katında seçkin bir yere sahip olduklarına inanırlar, bu yüzden de işledikleri günahları önemsemezlerdi. Şu âyetler de onların inançları hakkında bilgi vermektedir:

¹²⁰Ve sen onların dinlerine/yaşam tarzlarına uymadıkça Yahûdiler ve Nasara/ Hristiyanlar senden asla hoşnut olmazlar. De ki: “Şüphesiz Allah’ın kılavuzluğu, kılavuzluğun ta kendisidir.” Ve eğer bilgiden sana ulaşan şeyden sonra bunların boş ve iğreti arzularına uyarsan, senin için Allah katından herhangi bir yakın olmaz, herhangi bir yardımcı da olmaz.

                                                                           (Bakara/120)

¹¹¹Bir de inananları Yahûdileştirmek, Hristiyanlaştırmak isteyenler, “Yahûdi ve Hristiyanlardan başkası asla cennete giremeyecek” dediler. Bu, onların kendi kuruntularıdır. De ki: “Eğer doğru kimseler iseniz, delilinizi getirin.”

                                                                                          (Bakara/111)

¹³⁵Ve onlar, “Yahûdi veya Hristiyan olunuz ki kılavuzlandığınız doğru yolu bulasınız” dediler. Sen de ki: “Tam tersi, küfürden, Allah’a ortak koşmaktan dönen biri olarak Allah’ın ortaklarının olacağını kabul etmemiş olan İbrâhîm’in dinine/yaşam tarzına!”

                                                                                 (Bakara/135)

Allah’a iftira atan, Allah hakkında yalan uyduran bu kimseler kınanmakta ve tehdit edilerek uyarılmaktadır:

⁷⁸Ve Kitap Ehlinden, bazı söz ve ilkeleri, kitaptan olmamasına rağmen, siz onu kitaptan sanasınız diye, dillerini kitaba doğru eğip büken akılsız, serseri bir grup vardır. O, Allah katından olmadığı hâlde, “Bu, Allah katındandır” derler. Kendileri bilip dururken, Allah’a karşı yalan da söylerler.

                                                                        (Âl-i İmrân/78)

¹¹⁶Ve kendi dillerinizin yalan nitelemesi ile Allah’a yalan uydurmak için, “Şu helaldir, şu haramdır” demeyin. Şüphesiz Allah’a yalan uyduran kimseler iflah olmazlar.

                                                                     (Nahl/116)

¹³Sonra da sözlerini bozmaları sebebiyle onları dışladık ve kalplerine katılık koyduk. Onlar kelimeyi/ sözcüğü yerlerinden/ öz anlamlarından değiştirirler. Öğütlendiklerinin önemli bir bölümünü de terk ettiler. İçlerinden pek azı hariç, onlardan daima bir hainlik görürsün. Yine de sen, onları affet ve aldırış etme. Şüphesiz Allah, iyilik-güzellik üretenleri sever.

                                                                 (Mâide/13)

⁷⁹Artık yazıklar olsun o kimselere ki, kendi elleriyle kitap yazarlar da sonra biraz paraya satmak için, “Bu, Allah katındandır” derler. Artık o elleriyle yazdıkları yüzünden onlara yazıklar olsun! O kazandıkları şeyler yüzünden kendilerine yazıklar olsun!

⁸⁰Ve onlar dediler ki: “Sayılı birkaç gün dışında ateş bize asla dokunmayacaktır.” De ki: “Allah’tan garanti içeren bir söz mü aldınız? Allah, verdiği söze asla ters düşmez. Yoksa siz, Allah’a karşı bilmediğiniz şeyleri mi söylüyorsunuz?”

⁸¹Evet, kim bir kötülük kazandıysa ve hatası kendisini kuşattıysa, işte bunlar ateş ashâbıdır. Onlar, orada sürekli kalıcıdırlar.

⁸²İman etmiş ve düzeltmeye yönelik işler yapmış kimseler de; işte onlar, cennet ashâbıdır. Onlar, orada sürekli kalıcıdırlar.

Yahûdilerin, geçmiş atalarıyla ilgili kesitler hatırlatıldıktan sonra Rasûlullah ve mü’minlere hitap edilerek Yahûdilerin sırları ifşa edilmiştir.

Bunların bir kısmı, Allah’ın kelamını dinleyip iyice anladıkları hâlde işlerine gelmediği için bile bile tahrif ederler [asıl anlamından uzaklaştırmak için kelimeleriyle oynarlar, yer değiştirirler, gerçek anlamdan uzaklaştırarak yorumlarlar]. Mü’minlerle karşılaştıklarında da iman ettiklerini söylerler; baş başa kaldıklarında ise, Allah’ın sizin aleyhinizde hüküm verdiği şeyleri Rabbinizin nezdinde aleyhinize delil olarak kullansınlar diye mi onlara söylüyorsunuz? Hâlâ akıllanmayacak mısınız diyerek tartışırlar.

Bunların diğer bir kısmı ise, kitabı bilmeyen ümmilerdir, ki hiçbir bilgileri bulunmayıp sadece zanna uyarak temelsiz bir inanç peşinde koşar dururlar.

Bu pasajda, birinci grupta yer alan ikiyüzlü, tahrifkârlar hakkında, Peki siz, onların size inanacaklarını mı umuyorsunuz? buyurularak, bunlarla boşuna uğraşılmaması, bunların inanmayacakları bildirilmektedir. Ayrıca bu grup, Artık yazıklar olsun o kimselere ki, kendi elleriyle kitap yazarlar da sonra biraz paraya satmak için “Bu, Allah katındandır” derler. Artık o elleriyle yazdıkları yüzünden onlara yazıklar olsun! O kazandıkları şeyler yüzünden kendilerine yazıklar olsun! denilerek tehdit edilmektedir.

Ardından da kendi kendilerine din uydurmuş bu ikiyüzlülerin, Sayılı birkaç gün dışında ateş bize asla dokunmayacaktır iddiasında bulundukları beyân edilerek, onlara, Allah’tan bir ahit [garanti] mi aldınız? Allah, ahdine asla ters düşmez. Yoksa siz Allah’a karşı bilmediğiniz şeyleri mi söylüyorsunuz? denilmesi emredilmiştir. Yani, onların temelsiz bir inanca sahip oldukları bildirilmiş, sonra da doğru inancın nasıl olacağı açıklanmıştır: Evet, kim bir kötülük kazandıysa ve hatası kendisini kuşattıysa; işte bunlar ateş ashâbıdır. Onlar, orada sürekli kalıcıdırlar. İman etmiş ve sâlihatı işlemiş kimseler de; işte onlar, cennet ashâbıdır. Onlar, orada sürekli kalıcıdırlar. Bu evrensel gerçek bir başka sûrede şöyle yer alır:

¹²³Bu iş, sizin kuruntularınızla ve Kitap Ehlinin kuruntularıyla değildir. Kim kötülük yaparsa onunla cezalandırılır. Ve o kendisi için Allah’ın astlarından bir yol gösterici, koruyucu yakın ve iyi bir yardımcı bulamaz.

¹²⁴Ve erkekten veya kadından, kim mü’min olarak düzeltmeye yönelik işler yaparsa, artık işte onlar, cennete girerler. Ve hurma çekirdeğinin sırtındaki çukur kadar haksızlığa uğratılmazlar.

                                                                              (Nisâ/123-124)

76. âyetteki, Allah’ın sizin aleyhinizde hüküm verdiği şeyleri Rabbinizin nezdinde aleyhinize delil olarak kullansınlar diye mi onlara söylüyorsunuz? ifadesi, “Allah katında biz sizden daha üstünüz desinler” veya “size karşı delil getirsinler diye mi haber veriyorsunuz?” demektir ki bununla da, onların âhirette aleyhinize şâhitlik yapmasını mı istiyorsunuz?! Onlara sırrınızı vermeyin; ikiyüzlü olduğunuzu belli etmeyin!” demek istiyorlar. Bunlarla mü’minlerin âhirette yüzleşecekleri ve tartışacakları Zümer sûresi’nde yer almıştı:

³¹Sonra şüphesiz siz kıyâmet gününde Rabbinizin huzurunda tartışacaksınız.

                                                                                      (Zümer/31)

Âyette zikri geçen ümmiler, “okuma-yazma bilmeyen, anasından doğduğu gibi kalan kimseler” demektir. Rasûlullah’ın ümmiliği bununla karıştırılmamalıdır. Rasûlullah’a izafe edilen el-ümmi niteliği, “ümmü’l-quravî” [anakentli] sözcüğünün hafifletilmiş şeklidir. Bu husustaki geniş açıklama için A‘râf sûresi’nin tahliline bakılabilir.[40]

Klasik kaynaklada bu âyetlerin inişi ile ilgili şu bilgiler verilmektedir:

Onlar [Yahûdiler], “Sayılı günler dışında bize katiyyen cehennem ateşi dokunmaz” dediler âyetinin nüzûl sebebiyle ilgili farklı görüşler vardır. Peygamber (s.a) Yahûdilere, “Cehennem ehli kimlerdir?” diye sorduğunda, onlar, “Biziz, fakat bizim arkamızdan da bizim yerimize siz geçeceksiniz” dediler. Hz. Peygamber onlara, “Yalan söylüyorsunuz, siz de biliyorsunuz ki biz oraya sizden sonra sizin yerinize gelmeyeceğiz” dedi. Bunun üzerine bu âyet-i kerîme nâzil oldu. Bu açıklama İbn Zeyd’e aittir.

İkrime ise İbn Abbâs’tan rivâyetle der ki: “Rasûlullah (s.a) Medîne’ye geldiğinde Yahûdiler şöyle diyordu: ‘Bu dünya(nın ömrü) 7.000 yıl olacaktır. İnsanlar cehennemde, dünya günlerinden her bir sene mukabilinde âhiret günlerinden cehennemde bir gün azap göreceklerdir.’ Bunun üzerine Yüce Allah bu âyet-i kerîmeyi indirdi.” Bu Mücâhid’in de görüşüdür.

Bir başka kesim ise şöyle demiştir: Yahûdiler dediler ki: “Tevrât’ta belirtildiğine göre cehennem 40 yıllık bir mesafedir [boyundadır]. Biz her gün bir yıllık mesafe katedeceğiz, nihâyet süreyi tamamlayacağız. Cehennem de yok olup gidecektir.” Bunu ed-Dahhâk İbn Abbâs’tan rivâyet etmiştir.

Yine İbn Abbâs’tan gelen rivâyete göre Yahûdiler, Tevrât’ta şunun yazılı olduğunu iddia etmişler: “Cehennemin iki ucu arasında Zakkum ağacına ulaşıncaya kadar 40 yıllık bir uzaklık vardır.” Yine Yahûdiler şöyle demişlerdir: “Biz Zakkum ağacına ulaşıncaya kadar azap göreceğiz. Ondan sonra da cehennem yok olup gidecektir.”

Yine İbn Abbâs’tan ve Katâde’den rivâyet edildiğine göre Yahûdiler şöyle demişlerdir: “Allah bizi, buzağıya taptığımız gün sayısı olan kırk gün cehenneme sokacağına dair yemin etmiştir.” Ancak –önceden de geçtiği üzere– Allah onların bu iddialarını yalanlamıştır.[41]

⁸³Ve hani Biz, İsrâîloğulları’nın ‘kesin söz’ünü almıştık: “Allah’tan başkasına kulluk etmeyeceksiniz, ana-babaya, yakınlığı olanlara, yetimlere, miskinlere de iyilik yapacaksınız, insanlara güzelliği söyleyiniz, salâtı ikame ediniz [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluşturunuz-ayakta tutunuz] ve zekat’ı; Allah’ın dininin yayılması, ayakta tutulması, salâtın ikame edilebilmesi için müminlerin iman borcu; kulluk görevi olarak içtenlikle verdiği vergiyi veriniz.” Sonra çok azınız müstesnâ olmak üzere yüz çevirdiniz. Ve siz mesafeli duran kimselersiniz.

^84,85Ve hani Biz, sizin kesin sözünüzü almıştık: “Kanlarınızı dökmeyeceksiniz, kendilerinizi yurtlarınızdan çıkarmayacaksınız.” Sonra siz, tanıklık ederek ikrar verdiniz. Sonra, siz, işte o kimselersiniz; kendi kendinizi öldürüyorsunuz ve sizden bir grubu yurtlarından çıkarıyorsunuz. Onların aleyhinde zaman kaybına neden olan şeylerde/ hayırda ağırda almada/ zarar vermede/ kusur oluşturmada ve düşmanlıkta yardımlaşıyorsunuz. Eğer onlar size esir olarak gelirlerse de onlar için fidye/kurtarmalık almaya çalışırsınız. Hâlbuki o; onların çıkarılmaları, size harâmlaştırılmıştır. Peki, siz Kitab’ın bir bölümüne inanıp da bir bölümüne inanmıyor musunuz? Şu hâlde içinizden böyle yapanların alacağı karşılık dünya hayatında bir rüsvâlıktan başka nedir? Kıyâmet günü de azabın en şiddetlisine uğratılırlar. Allah, yaptıklarınızdan bilgisiz, duyarsız değildir.

⁸⁶İşte onlar, âhiret karşılığında basit dünya yaşamını satın almış kimselerdir. Artık bunlardan azap hafifletilmez, onlar yardım da olunmazlar.

83. âyette, İsrâîloğulları’nın, “Allah’tan başkasına kulluk etmeme, ana-babaya, yakınlığı olanlara, yetimlere, miskinlere iyilik yapma, insanlara güzelliği söyleme, salâtı ikâme etme ve zekât verme” ile mükellef kılındığı, ama onların buna karşı çıktıkları bildirilmiştir.

84-85. âyetlerde de İsrâîloğulları’ndan, Kanlarınızı dökmeyeceksiniz, kendilerinizi yurtlarınızdan çıkarmayacaksınız diye söz alındığı, onların da sözlerinde duracaklarına dair ikrar verdikleri, fakat verdikleri sözden dönerek birbirlerini öldürdükleri ve sürgün ettikleri, kötülük ve düşmanlık için yardımlaştıkları ve yasaklanmasına rağmen fidye karşılığı esir değişimi yaptıkları bildiriliyor; ki bu, onların Kitab’ın bir kısmına inanıp bir kısmını inkâr etmelerinden kaynaklanmaktadır. Böyleleri dünyada rezil edilir, âhirette de azabın şiddetlisine çarptırılır. Çünkü Allah, yapılanların hiç birinden gâfil değildir.

Burada İsrâîloğulları’nın muhatap olduğu yükümlülükler, hakk dininin temel unsurlarıdır:

²⁵Ve Biz senden önce hiçbir elçi göndermedik ki ona: “Gerçek şu ki, Benden başka ilâh diye bir şey yoktur. Onun için Bana kulluk edin” diye vahyetmiş olmayalım.

                                                                             (Enbiyâ/25)

²⁶Şüphesiz onlardan önceki kimseler tuzak kurdular da Allah, onların duvarlarına temellerinden vurdu. Sonra da çatı tepelerinden üzerlerine çöktü. Ve onlara azap akledemedikleri bir yönden geldi.

                                                                          (Nahl/26)

¹⁷⁷Yüzlerinizi doğu ve batı yönüne çevirmeniz “iyi adamlık” değildir. Ama “iyi adamlar”, Allah’a, Âhiret Günü’ne/Son Gün’e, meleklere, Kitab’a, peygamberlere inanan; malını akrabalara, yetimlere, miskinlere, yolcuya ve dilenenlere ve özgürlüğü olmayanlara, Allah’a/mala/vermeye sevgisi olmasına rağmen veren ve salâtı ikame eden [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluşturan-ayakta tutan], zekâtı/vergiyi veren kimselerdir. Ve de sözleştiklerinde, sözlerini tastamam yerine getiren, sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında sabreden kimselerdir. İşte onlar, özü-sözü doğru olanlardır. Ve işte onlar, Allah’ın koruması altına girmiş kişilerin ta kendileridir.

                                                                             (Bakara/177)

Ve İsrâ/23-27, Lokmân/14-15, Ahkâf/15, Ra‘d/19-24,     (Şûrâ/23.

Yetimin kerîmleştirilmesinin, mirasının zâyi edilmemesinin, yenilmemesinin, öz evlat gibi büyütülmesinin ve eğitilip topluma kazandırılmasının evvelki şeriatlarda da mevcut olduğu görülüyor. Kur’ân, yetim konusu üzerinde hassasiyetle durur:

¹Ey insanlar! Sizi tek bir nefisten oluşturan, ondan eşini oluşturan ve her ikisinden birçok erkek ve kadın türetip yayan Rabbinizin koruması altına girin. Ve kendisiyle birbirinizle dilekleştiğiniz Allah’ın ve akrabalığın koruması altına girin. Şüphesiz Allah, sizin üzerinizde gözeticidir.

²Ve yetimlerinize mallarını verin. Temizi pise değişmeyin. Onların mallarını kendi mallarınıza katarak yemeyin. Bunu yapmak kesinlikle büyük bir suçtur.

³Ve eğer ki yetimleriniz konusunda hakkaniyetsizlikten korktuysanız; o takdirde yetimlerin kadınlarından/ yetimlere bakmak zorunda kalmış kadınlardan, sizin için hoş olanlarından ikişer ikişer, üçer üçer, dörder dörder nikâhlayın. Şâyet o takdirde de adaleti gözetemeyeceğinizden korktuysanız, bir tanesini ya da yasalar çerçevesinde himayenizde bulunan kadını nikâhlayın. Bu, haksızlığa sapmamanız için en uygunudur.

⁴Ve yetimlerin kadınlarına mehirlerini seve seve veriniz. Artık kendileri alacaklarından bir kısmını size hoş ederlerse/ikramda bulunurlarsa da onu afiyetle, çekinmeden yiyiniz.

⁵Ve Allah’ın, ayakta kalmanız için size vermiş olduğu mallarınızı bu aklı ermezlere/ henüz reşit olmamış yetimlere vermeyiniz. Ve onları o mallarda rızıklandırın ve onları giyindirin. Ve onlara örfe uygun/herkesçe iyi olduğu kabul edilen söz söyleyin.

⁶Ve bu yetimlerinizi nikâha ulaşıncaya kadar sıkı bir eğitim vererek olgunlaştırınız. Sonra da eğer kendilerinde rüşt/erginlik çağına ulaşmışlık hissederseniz, mallarını kendilerine hemen teslim ediniz. Onlar büyüyecekler diye onların mallarını saçıp savurup yemeyin de. Ve kim zengin ise artık o iffetli davransın. Kim de fakir ise artık o da örfe uygun/ herkesçe kabul gören bir şekilde yesin. Sonra da yetimlerin mallarını kendilerine teslim ettiğiniz zaman onlar üzerine şâhit tutunuz. Hesap sorucu olarak da Allah yeter.

⁷Ana-baba ve akrabaların ölüp de geride bıraktıkları şeylerde erkek yetimlere bir pay vardır. Ana-baba ve akrabaların ölüp de geriye bıraktıklarından az olsa da çok olsa da farz kılınmış bir nasip olarak kız yetimlere de bir pay vardır.

⁸Miras bölüşülmesine yakınlar, yetimler ve miskinler hazır bulunduğu zaman da onları ondan rızıklandırın ve onlara örfe uygun/ herkesçe iyi olduğu kabul edilen söz söyleyin.

⁹Ve kendileri arkalarında zayıf soy bıraktıkları takdirde endişe edecek olanlar, ürpersinler! Ve de Allah’ın koruması altına girsinler ve belgelenmiş söz söylesinler.

¹⁰Kesinlikle, yetimlerin mallarını haksız yere yiyen kimseler, kesinlikle karınlarının içinde ateş yerler. Ve yakında ateşi alevli cehenneme yaslanacaklardır.

                                                                              (Nisâ/1-10)

¹⁵¹De ki: “Geliniz, Rabbinizin size neleri tabulaştırdığını; dokunulmaz kıldığını okuyayım:

‘Kendisine hiçbir şeyi ortak koşmamanızı,

ana babaya iyilik yapmanızı- güzel davranmanızı,

fakirlik endişesiyle / fakirleştiriliriz korkusuyla çocuklarınızı öldürmemenizi, – Sizi ve onları Biz rızklandırıyoruz.-

kötülüklerin açığına ve gizlisine yaklaşmamanızı,

haksız yere, Allah’ın haram kıldığı nefsi öldürmemenizi, -İşte bunlar, aklınızı kullanasınız diye O’nun size yükümlülük olarak ulaştırdıklarıdır.-

¹⁵²Yetimin malına da yaklaşmamanızı, –Yalnız erginlik çağına erişinceye kadar en güzel biçimde yaklaşabilir ve uygun şekilde harcayabilirsiniz.-

ölçüyü, tartıyı hakkaniyetle tastamam yapmanızı, -Biz kimseyi gücünün yettiğinden başkası ile; kapasitesi dışındaki bir şeyle yükümlü tutmayız.-

söylediğiniz zaman da, yakınınız da olsa adil olmanızı

ve Allah’a verdiğiniz sözü tastamam tutmanızı.’ -İşte bunlar öğüt alıp düşünesiniz diye Allah’ın size yükümlülük olarak ulaştırdıklarıdır.-”

                                                                            (En‘âm/152)

^17-20Kesinlikle sizin düşündüğünüz gibi değil! Doğrusu siz, yetimi, üstün-saygın bir şekilde yetiştirmiyorsunuz. Yoksulun yiyeceği üzerine birbirinizi özendirmiyorsunuz. Oysa mirası yağmalarcasına öyle bir yiyişle yiyorsunuz ki! Malı öyle bir sevişle seviyorsunuz ki, yığmacasına!

                                                                           (Fecr/17-20)

Ve Duhâ/6-11, Mâûn/1-3, Bakara/219-220.

83. âyette bir de, insanlara güzelliği söyleyiniz buyurulmuştur. Zira iyi, güzel ve faydalı sözler çekici, kötü sözler ise iticidir. Kötülüğün panzehiri, iyiliktir. Çünkü hakk gelince bâtıl zâil olur.

Bu, eğitimcilerin, toplum için yararlı işler yapmaya gayret edenlerin dikkat etmek zorunda oldukları ilk ilkelerden biridir. Nitekim Yüce Allah ilk vahiylerden itibaren bu hususta uyarılarda bulunmuştur:

¹⁴⁸Allah, haksızlığa uğrayanların dışında, kötü sözün açıkça söylenmesini sevmez. Ve Allah, en iyi işiten, en iyi bilendir.

                                                                                      (Nisâ/148)

⁴³Her ikiniz gidin Firavun’a. Şüphesiz o azdı. ⁴⁴Sonra ona öğüt alması ve saygıyla, sevgiyle, bilgiyle ürpermesi için yumuşak söz söyleyin.”

                                                                                       (Tâ-Hâ/43-44)

^33,34Ve Allah’a çağırıp/ yakarıp sâlihi işleyen ve “Ben, Müslümanlardanım” diyen kimseden daha güzel sözlü kim vardır? Ve güzellikle çirkinlik/ iyilikle kötülük bir olmaz. Kötülüğü en güzel şeyle sav. O zaman, seninle arasında düşmanlık bulunan kimse, sanki sımsıcak bir yakın’dır.

                                                                                        (Fussilet/33-34)

¹¹⁴Ve gündüzün iki tarafında ve gecenin yakın saatlerinde salâtı [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olmayı; toplumu aydınlatmayı oluştur-ayakta tut], çünkü iyilikler kötülükleri giderir. Bu, ibret alanlara bir öğüttür.

                                                                                              (Hûd/114)

84. âyette, Hani Biz, sizin mîsâkınızı almıştık; kanlarınızı dökmeyeceksiniz, kendilerinizi yurtlarınızdan çıkarmayacaksınız. Sonra siz tanıklık ederek ikrar verdiniz. Sonra, siz, işte, o kimselersiniz; nefislerinizi öldürüyorsunuz ve sizden bir grubu yurtlarından çıkarıyorsunuz. Onların aleyhinden günah ve düşmanlıkta yardımlaşıyorsunuz. Eğer onlar size esir olarak gelirlerse de onlar için fidyeleşirsiniz. Hâlbuki o; onların çıkarılmaları size harâmlaştırılmıştır ifadeleriyle kasdedilenler, Rasûlullah’ın Medîne’de muhatap olduğu İsrâîloğulları, Evs ve Hazrec kabileleridir. Bunlar, İslâm’ı kabul etmeden bir süre önce bu durumdaydılar:

Şöyle ki: Evs ile Hazrec kabileleri putlara tapıyorlardı. Aralarında, başka Arap kabileleri arasında görülmemiş derecede bir düşmanlık vardı.

Üç kabileden oluşmuş Medîne Yahûdileri de bu iki kabileden birinin müttefiki idiler. Yahûdi kabilelerinden Kaynukaoğulları ile Nadîroğulları Hazrec kabilesinin, Kurayzaoğulları ise Evs kabilesinin müttefiki idiler. Bu iki kabile arasında savaş çıkınca Yahûdi kabileleri de müttefikleri olan kabilenin yanında savaşa katılıyor, karşı tarafla vuruşuyorlar; karşı tarafta yer alan ırkdaşları ve dindaşları olan Yahûdileri öldürdükleri de oluyordu. Oysa, Allah’ın kendilerinden aldığı mîsâka göre birbirlerini öldürmeleri yasaktı.

Yine kendi müttefikleri savaşta gâlip gelince karşı taraftaki ırkdaşlarını-dindaşlarını yurtlarından sürüyor, mallarını yağmalıyor ve esir alıyorlardı. Oysa bunların tümü Allah’a vermiş oldukları söz gereğince yasaktı. Bir süre sonra savaşın etkileri yok olmaya yüz tutunca fidye karşılığında esirleri kurtarmaya girişiyorlar, bu aşamada gerek karşı tarafta savaşmış ırkdaşlarının-dindaşlarının gerek müttefiklerinin, gerekse de müttefiklerinin düşmanı olan Arap kabilesinin elindeki esirleri serbest bıraktırıyorlardı. Bunu Tevrât’ın şu hükmünün gereğini yerine getirmek için yapıyorlardı: “Nerede İsrâîloğulları’ndan bir köleye rastlarsan onu satın alıp azat etmelisin.”[42]

Bu durumlarına değinildikten sonra Medîneli Yahûdilere, Peki, siz Kitab’ın bir kısmına inanıp da bir kısmını inkâr mı ediyorsunuz? Şu hâlde içinizden böyle yapanların alacağı karşılık dünya hayatında bir rüsvaylıktan başka nedir? Kıyâmet günü de azabın en şiddetlisine uğratılırlar. Allah, yaptıklarınızdan gâfil [duyarsız] değildir denilerek uyarı ve tehdit yöneltilmiştir. Bu tehdidi başka âyetlerde de görüyoruz:

^150,151Allah’a ve elçilerine inanmayarak küfreden; Allah’ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden, “Biz, bir kısmına inanırız, bir kısmına inanmayız” diyerek Allah ve Elçisi’nin arasını ayırmayı isteyen ve böylece imanla küfür; Allah’ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetme arasında bir yol tutmaya çalışan kimseler; işte onlar, kâfirlerin; gerçek Allah’ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddedenlerin ta kendileridir. Ve Biz, kâfirlere; Allah’ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden o kimselere alçaltıcı bir azap hazırlamışızdır.

                                                                                    (Nisâ/150-151)

Bu âyetlerde, Allah’ın kitabının bir kısmına inanan bir kısmına inanmayan; bir kısmını uygulayan, bir kısmını uygulamayan tüm insanlara uyarı ve tehdit yöneltilmektedir.

86. âyette ise onlara, İşte onlar, âhiret karşılığında basit yaşamı satın almış kimselerdir denilerek, dünya hayatının, âhirete tercih edilmesi yanılgısına vurgu yapılmıştır. Kur’ân’da, insanları bu yanılgıdan kurtarmaya yönelik yüzlerce âyet vardır. Konumuz olan âyetteki ifade, daha evvel 16. âyette ikiyüzlüler için kullanılmıştı:

¹⁶İşte onlar, doğru yol karşılığında sapıklığı satın alan kimselerdir de onların ticaretleri kâr etmedi ve onlar kılavuzlandıkları doğru yolu bulan kimseler olmadılar.

                                                                                       (Bakara/16)

⁸⁷Ve andolsun ki Mûsâ’ya Kitab’ı verdik. Ve o’ndan sonra birbiri ardı sıra elçiler gönderdik. Meryem oğlu Îsâ’ya da açık açık deliller verdik ve kendisini Allah’ın vahyi ile güçlendirdik. Peki siz, bir elçinin size, nefislerinizin hoşlanmadığı bir şey getirdiği her seferinde büyüklük tasladınız mı?! Sonra da bir kısmını yalanladınız, bir kısmını da öldürüyorsunuz.

⁸⁸Ve onlar, “Bizim kalplerimiz kılıflıdır/hiçbir şey işlemez” dediler. Aksine; Allah, gerçeği bilerek reddetmelerinden dolayı onları dışlamış/ rahmetinden mahrum bırakmıştır. Bundan dolayı pek azı iman eder!

^{NİSA 155 – 158} İşte şöyle: Onların kendi sözlerini bozmaları, Allah’ın ayetlerine inanmamaları, peygamberler ile haksız yere savaşmaları ve: “Kalplerimiz kılıflıdır/ bir şey işlemez” demeleri – aksine Allah, küfretmeleri; Kendisinin ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetmeleri nedeniyle kalplerine damga vurmuştur. Onların azı dışında, inanmazlar- Allah’ın ilâhlığına ve rabliğine inanmamaları ve Meryem’in aleyhinde büyük bühtanlar söylemeleri ve “Biz, Allah’ın Rasûlü Meryem oğlu Mesih Îsâ’yı gerçekten öldürdük” demeleri nedeniyle Allah onları dışlamış/ rahmetinden mahrum bırakmıştır. Oysa O’nu öldürmediler ve o’na sert davranmadılar. Ama onlar için, Îsâ, benzetildi. Gerçekten o’nun hakkında anlaşmazlığa düşenler, kesin bir yetersiz bilgi içindedirler. Onların zanna uymaktan başka buna ilişkin hiçbir bilgileri yoktur. O’nu kesin olarak öldürmediler. Aksine Allah o’nu, Kendine yükseltti/ derecesini artırdı. Ve Allah, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/mutlak galip olandır, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi engelleyen/sağlam yapandır.

⁸⁹Onlara Allah katından kendileri ile birlikte olan Kur’an’a muhalif olmayan şeyleri doğrulayan bir kitap; Kur’an gelince de –ki bunlar daha önceleri kâfirlere; Allah’ın ilâhlığını, rabliğini bilerek reddeden kimselere karşı zafer kazanmak istemişlerdi de o tanıdıkları kendilerine gelmişti– onu kendileri örttüler. Artık Allah’ın dışlaması/ rahmetinden mahrum bırakması, Allah’ın ilâhlığını ve rabliğini örtenler üzerinedir.

⁹⁰Onların, kendilerini karşılığında sattıkları şey; Allah’ın kullarından dilediğine Kendi armağanlarından indirmesini kıskanarak, Allah’ın indirdiği şeyleri; Kur’an’ı bilerek reddetmeleri ne çirkindir! İşte bu yüzden hoşnutsuzluk üstüne hoşnutsuzluğa uğradılar. Küçültücü azap da yalnızca gerçekleri bilerek reddedenler içindir.

⁹¹Ve onlara, “Allah’ın indirdiğine iman edin” denildiği zaman; onlar, “Biz, kendimize indirilene iman ederiz” dediler. Ve onlar, Allah’ın indirdiği, kendilerinin beraberindeki Kur’an’a muhalif olmayan şeyleri doğrulayan bir hak olmasına rağmen, kendilerine indirilenlerden ötesini bilerek reddedip atıyorlar. De ki: “Peki eğer mü’minler idiyseniz, , niçin daha önce Allah’ın peygamberleri ile savaşıyorsunuz?”

⁹²Ve andolsun ki Mûsâ size açık-seçik kanıtlarla gelmişti. Sonra siz, kendi benliğinize haksızlık eden kimseler olarak arkasından, “altın”ı ilâhlaştırdınız.

⁹³Ve hani Biz sizden, “Size verdiğimiz Kitab’ı kuvvetlice alın ve dinleyin” diye sağlam söz almış ve sizin üstününüzü/ seçkininiz Mûsâ’yı en kutlu aşamaya (elçilik makamına) yükseltmiştik. Demişlerdi ki: “Dinledik ve isyan ettik/iyice sarıldık.” Ve gerçeği bilerek reddetmeleri yüzünden altının ilâhlığı kalplerine içirilmişti. De ki: “Eğer inananlar iseniz, inancınızın size emrettiği şey ne çirkindir!”

Bu ayet grubunda Medîne’deki Yahudilere hitap edilerek, İsrâîloğulları’nın geçmişten beri Elçilik müessesesine bakışları ve birçok olumsuz özellikleri ortaya konulmuştur.

Allah Mûsâ Peygamberden sonra da İsrâîloğulları’na birbiri ardına birçok Elçi göndermiştir. Ama her seferinde onlar, Elçilerin getirdiği mesajlar hoşlarına gitmediğinden büyüklük taslamışlar; Elçilerin bir kısmını yalanlamış, bir kısmını da öldürmüşlerdir.

Kendilerine iletilen mesajlar karşısında, Bizim kalplerimiz kılıflıdır [örtülüdür, bize bir şey işlemez] deyip anlamazlıktan gelerek bir kenara çekilmişlerdir.

Onlara Allah katından kendileri ile birlikte olanı tasdik eden Kur’ân gelince de onu inkâr ettiler. Onlara, “Allah’ın indirdiğine iman edin” denildiği zaman, onlar “Biz, kendimize indirilene iman ederiz” dediler. Ama bu dedikleri de yalandır. Öyle olsa hiç Elçileri öldürürler miydi?

Kur’ân’ı inkâr etme gerekçeleri, hasettir. Aslında onlar, bir Peygamberin gelmesini çok istiyor ve bekliyorlar; hatta bu sayede zafer kazanacaklarını ümit ediyorlardı.

Mûsâ Peygamber açık kanıtlarla gelmesine rağmen, yine altına tapmaktan vazgeçmemişler, azapla yüz yüze iken bile sahtekârlık yapmışlar; Tûr‘da ölüm tehlikesi altında kendilerinden söz alınırken bile, Dinledik ve isyan ettik/iyice sarıldık diyerek cinaslı söz kullanıp hainliklerini ortaya koymuşlardı. İşte bu yüzden de İsrâîloğulları Allah’ın hoşnutsuzluğu üstüne hoşnutsuzluğa uğramışlardı.

Bu Âyetlerde, bir yandan İsrâîloğulları’nın geçmişi bildiriliyor, diğer yandan da tüm insanlığa bu kavimle ilgili ihtiyatlı olmaları mesajı veriliyor. Zira altın-çıkar tutkusu onların kalplerine işlemiştir.

87. Âyette zikredilen Mûsâ Peygamberden sonra gelen Elçiler, Kur’ân ve Kitab-ı Mukaddes‘e göre Yûşâ, İsmâîl, Sem’un, Dâvûd, Süleymân, İşaya, Ermiya, Uzeyr, Hezekyal, İlyâs, Elyesâ, Yûnus, Zekeriyyâ, Yahyâ, Îsâ ve Muhammed Peygamberlerdir.

Yine 87. Âyetteki, Meryem oğlu Îsâ’ya da açık-açık deliller verdik ve kendisini Rûhu’l-Kudüs ile destekledik ibaresinde geçen Rûhu’l-Kudüs, “Allah’ın vahyi/ İncîl“dir. Meryem Sûresinde, “Rûh, Rûhu‘l-Kudüs ve  Cebrâîl“le ilgili geniş bilgi verilmişti.

İsrâîloğulları’nın kendilerine gelen Elçilere yaptıkları muamele, 61. Âyette yer almış ve detayı orada sunulmuştu. Kitab-ı Mukaddes’e göre de İsrâîloğulları’nın tarihi, öldürme ve eziyet olayları ile doludur. II. Târihler, 16: 1–14; I. Krallar, 19: 1–10; I. Krallar, 22: 26–27; II. Târihler, 24: 20–21; Yeremya, 15: 10; Yeremya, 18: 20–23; Yeremya, 20: 1–18; Yeremya, 20: 36–40; Matta, 23: 37; Markos, 6: 17–29; Matta, 27: 22–26.

Not: 91. ayetteki “tektülune” fiilini, “tükatilune” olarak okuyarak meallendirdik. Teknik ayrıntı Al-i Imran/21. ayetin tahlilinde verilmiştir.

Not 1:

Resmi Mushaf’ta Nisa suresinin 155-158. ayetlerinin, teknik ve anlam bilgisi gereği Bakara/ 88. ayetin devamı olduğu kanaatindeyim. Hatta Nisa/ 159. ayetin de normal yeri resmi Mushaf’taki yeri olmayıp 166. ayetin devamıdır. Mushaf tertip eden heyetin gaflet, dalalet ve hatta hıyanetleri sonucu malum tertip yapılmıştır. Ve böylece Kur’an’da tutarsızlık oluşturulmaya çalışılmıştır.

Bakara 87 ve 88. ayetler ile Nisa/153- 162. ayetlerin konuları ve teknik özellikleri birbirine benzemektedir. Bundan istifade edilerek bu bozuntu sağlanmıştır.

Her akıllı insan fark eder ki, Yahudilerin İsa’yı öldürdük demeleri, Meryem’e iftira atmaları İsa peygamber ile Meryem’in hayatta oldukları yıllarda yapılmıştır. Resmi Mushaf’ın tertibine göre ise İsrailoğullarından bu suçları nedeniyle de ağır bir misak alındığı anlaşılmaktadır. Halbuki İsrailoğullarından alınan misak başta Musa peygamber olmak üzere diğer İsrailoğulları peygamberleri aracılığıyla olmuştur. Meryem’e yaptıkları iftira ve İsa için söyledikleri yalan yüzünden asırlar öncesinden İsrailoğullarından misak alınmasının, onlara ağır görevler verilmesinin herhangi bir mantığı yoktur.

Not 2:

Ayette lanetlendiği bildirilen kişiler, o günden bugüne tüm İsrail soyu (Yahudiler) değildir. Bunlar, kendi sözlerini bozan, Allah’ın ayetlerine inanmayan, peygamberleri haksız yere öldüren, “Kalplerimiz kılıflıdır/ bize bir şey işlemez” diyen, Allah’ın ilâhlığına ve rabliğine inanmayan, Meryem’in aleyhinde büyük bühtanlar söyleyen ve “Biz, Allah’ın Rasûlü Meryem oğlu Mesih Îsâ’yı gerçekten öldürdük” diyen kişilerdir. Bunların soyunun herhangi bir suçu yoktur. Rabbimizin onlarca ayetlerindeki beyanlarına göre kişi başkasının günahından sorumlu değildir.

Bu pasajda Yahûdilerin densizlikleri anlatılırken, konu Îsâ ile ilgili eksik ve yanlış bilgilere getirilerek, Meryem’in aleyhinde büyük bühtanlar söylemeleri; “Allah, Allah’ın Rasûlü Meryem oğlu Mesih Îsâ’yı gerçekten öldürdük” demeleri nedeniyle Allah onları dışlamış/ rahmetinden mahrum bırakmıştır. Oysa o’nu öldürmediler ve ve o’na sert davranmadılar. Ama onlara, o, benzetildi. Gerçekten o’nun hakkında anlaşmazlığa düşenler, kesin bir şekk [yetersiz bilgi] içindedirler. Onların zanna uymaktan başka buna ilişkin hiçbir bilgileri yoktur. Onu kesin olarak öldürmediler. Aksine Allah o’nu Kendine yükseltti [derecesini artırdı] buyurulmuş; Îsâ’nın onlar tarafından öldürülmediği, asılmadığı, Îsâ’nın benzetildiği, Allah’ın Îsâ’yı Kendisine yükselttiği beyân edilmiştir.

Âyette üzerinde durulması gereken nokta, Ama onlara o, benzetildi ifadesidir. Burada Îsâ’nın bir şeye benzetildiği söylenmekte, ama neye benzetildiği bildirilmemektedir. Îsâ’nın neye benzetildiğini Rasûlullah ve ashâbının kesin olarak bildikleri kanaatini taşıyoruz. Âl-i İmrân sûresi’ndeki âyetlerin delâletiyle bunun anlaşılabileceğini düşünüyoruz. O nedenle Âl-i İmrân sûresi’ndeki şu pasajı tahlillerimizle birlikte sunuyoruz:

^52,53Sonra Îsâ, onlardan küfrü: Allah’ın ilâhlığını, rabliğini bilerek reddetmeyi sezince: “Allah yolunda benim yardımcılarım kimlerdir?” dedi. Havariler: “Allah’ın yardımcıları biziz, biz Allah’a iman ettik, bizim şüphesiz müslimler olduğumuza tanık ol. –Rabbimiz! Biz, senin indirdiğine iman ettik, elçiye de uyduk. Artık bizi şâhitlerle beraber yaz”– dediler.

⁵⁴Ve inanmayanlar kötü plân yaptılar, Allah da onların kötü plânlarını boşa çıkardı. Ve Allah, kötü plânları boşa çıkaranların en hayırlısıdır.

^55-57Hani Allah: “Ey Îsâ! Şüphesiz ki Ben seni geçmişte yaptıklarını ve yapman gerekirken yapmadıklarını bir bir hatırlattırıcıyım/öldürücüyüm, seni Kendime yükselticiyim ve seni kâfirlerden; Benim ilâhlığımı ve rabliğimi bilerek reddeden kimselerden temizleyiciyim. Ve de sana uyan kimseleri, kıyâmete kadar kâfirlerin; Benim ilâhlığımı, rabliğimi bilerek reddeden o kişilerin üstünde tutucuyum. Sonra dönüşünüz yalnızca Bana’dır. Sonra da ayrılığa düştüğünüz şeylerde aranızda hükmedeceğim. Kâfirlere; Benim ilâhlığımı ve rabliğimi bilerek reddeden şu kimselere gelince de, onlara dünyada ve âhirette şiddetli bir azapla azap edeceğim. Onlar için yardımcılardan bir şey de olmayacaktır. İman eden ve düzeltmeye yönelik işler yapan kimselere gelince de, Allah, onların ödüllerini tastamam ödeyecektir. Ve Allah, şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanları sevmez” demişti.

⁵⁸İşte bu, Biz bunu sana, âyetlerden ve yasalar içeren hatırlatmalardan/ öğütlerden/ Kur’ân’dan okuyoruz.

                                                                              (Âl-i İmrân/52-58)

Bu âyetlerde Îsâ peygamberin hayatından bir kesit nakledilerek Hristiyanların, özellikle de Necrân heyetinin, Îsâ’nın ilâhlığı ile ilgili sapık inançları reddedilmekte; ayrıca Rasûlullah da motive edilmektedir. Âyette verilen bilgiler şöyle özetlenebilir: Îsâ, inkârcıların düşmanlığını sezer. Yakın çevresine, “Allah yolunda benim yardımcılarım kimlerdir?” diye sorar. Havariler, “Allah’ın yardımcıları biziz; biz, Allah’a iman ettik, bizim şüphesiz müslimler olduğumuza tanık ol” diye Îsâ’ya teminat verirler ve “Rabbimiz! Biz senin indirdiğine iman ettik, Elçi’ye de uyduk. Artık bizi şâhitlerle beraber yaz” diyerek Allah’a niyazda bulunurlar. Yani, Allah yolunda ölmeyi, şehid olmayı göze alırlar.

Bu safha başka bir âyette şöyle nakledilir:

¹⁴Ey iman etmiş kişiler! Allah’ın yardımcıları olun; nitekim Meryem oğlu Îsâ, havarilere: “Allah’a benim yardımcılarım kimdir?” demişti. Havariler: “Allah’ın yardımcıları biziz” dediler. Sonra İsrâîloğulları’ndan bir zümre inandı, bir zümre inanmadı. Sonra da Biz, inanmış kimseleri, düşmanlarına karşı güçlendirdik de onlar üstün geldiler.

                                                                                            (Saff/14)

Bu arada kinci Yahûdiler Îsâ’yı ortadan kaldırmak için plan kurmakta, Allah da plan kurmaktadır [onların planını boşa çıkaracak olayları yaratmaktadır]. Ayrıca Îsâ’ya, Ey Îsâ! Şüphesiz ki Ben seni vefat ettiriciyim, seni Kendime yükselticiyim ve seni inkârcılardan temizleyiciyim. Ve de sana uyan kimseleri, kıyâmete kadar o küfretmiş olan kişilerin üstünde tutucuyum. Sonra dönüşünüz yalnızca Banadır. Sonra da ayrılığa düştüğünüz şeylerde aranızda hükmedeceğim. Şu inkâr eden kimselere gelince de, onlara dünyada ve âhirette şiddetli bir azapla azap edeceğim. Onlar için yardımcılardan bir şey de olmayacaktır. İman eden ve sâlihâtı işleyen kimselere gelince de, O [Allah], onların ödüllerini tastamam ödeyecektir. Ve Allah, zâlimleri sevmez diye güvence vermektedir. Yani, bu sırada Îsâ ölmeyecektir. Onun daha yapacağı işler vardır.

Geçmişe ait verilen bu bilgilerle, Rasûlullah’a da güvence verilmekte; o’na zımnen, “Senin de yapacağın işler vardır” denilmektedir.

Al-i Imran 54. âyetteki, Allah da kötü plan yaptı [onların kötü planlarını boşa çıkardı]. Ve Allah, plancıların [kötü planları boşa çıkaranların] en hayırlısıdır ifadesi, yukarıdaki Nisâ/ 155- 158. ayetlerde açığa kavuşturulmaktadır:

Âyetteki, Oysa o’nu öldürmediler ve o’na sert davranmadılar. Ama onlara o, benzetildi ifadesinden anlaşıldığına göre, havarilerden biri, Îsâ rolünü üstlenip, Allah yolunda şehid olmuştur.

Kurtubî’nin nakline göre bu konuyu ed-Dahhâk şöyle izah etmiştir:

Hz. Îsâ’yı öldürmek istediklerinde, havariler 12 kişi oldukları hâlde bir odada toplandılar. Hz. Îsâ, odanın havalandırma deliğinden yanlarına geldi. İblis de Yahûdi topluluklarını durumdan haberdar edince 4.000 kişi bineklerine bindiler ve odanın kapısını tuttular. Hz. Mesih havarilere, “Hanginiz cennette benimle birlikte olmak karşılığında ölümü göze alabilir?” dedi. Onlardan birisi, “Ben ey Allah’ın Peygamberi” dedi. Bunun üzerine Hz. Îsâ yünden yapılmış abasını ve yünden bir sarığı üzerine attı, sopasını ona teslim etti. Bu kişi Hz. Îsâ’nın sûretine benzetildi. Yahûdilere karşı çıkınca onu öldürdüler, daha sonra çarmıha gerdiler.[1]

Merhum Râzî ise şu açıklamaları yapar:

Hz. Îsâ’yı Öldürmek İsteyenin, Ona Benzetilerek Öldürülmesi:

“Allah Teâlâ, Hz. Îsâ’nın (a.s) şeklini, başka bir insana vermiştir.” Bu izaha göre değişik açıklamalar yapılmıştır:

1. a) Yahûdiler, Hz. Îsâ’nın (a.s), arkadaşları [havarileri] ile birlikte falancanın evinde olduğunu öğrenince, Yahûdilerin reisi olan Yahuda, avânesinden Taytâyus isminde bir adama, o’nun yanına girip öldürmek için o’nu evden çıkarmasını emretmişti. Bu adam Hz. Îsâ’nın yanına girince, Cenâb-ı Allah Hz. Îsâ’yı (a.s), evin tavanından göğe yükseltmiş ve Taytâyus’a, Hz. Îsâ’nın şeklini vermiş. Binâenaleyh Yahûdiler, onu Hz. Îsâ zannederek çarmıha germiş ve öldürmüşlerdir.
2. b) Yahûdiler, Hz. Îsâ’yı (a.s) takip için bir adam görevlendirdiler. Hz. Îsâ (a.s) dağa çıktı ve oradan göğe yükseltildi. Hakk Teâlâ, o gözetleyici adama Hz. Îsâ’nın şeklini verdi ve Yahûdiler onu, “Ben, Îsâ değilim” dediği hâlde, öldürdüler.
3. c) Yahûdiler, Hz. Îsâ’yı yakalamayı kafalarına koymuşlardı. Hz. Îsâ’nın yanında on havârisi vardı. Hz. Îsâ (a.s) onlara, “Kim, kendisine benim sûretim verilmesi karşılığında cenneti satın almak ister” dedi. İçlerinden birisi, “Ben…” dedi. İşte bunun üzerine, Allah Teâlâ, ona Hz. Îsâ’nın (a.s) şeklini verdi. O, evden çıkarılıp öldürüldü. Hz. Îsâ (a.s) da göğe kaldırıldı.
4. d) Îsâ’nın havarilerinden olduğunu iddia eden bir münâfık vardı. Bu münâfık, Yahûdilere gidip Hz. Îsâ’nın (a.s) yerini haber verdi. Bu adam, Yahûdilerle birlikte Hz. Îsâ’yı yakalamak için içeri girdiklerinde, Allah Teâlâ, Hz. Îsâ’nın şeklini o adama verdi. Böylece bu adam öldürüldü ve çarmıha gerildi.

İşte bütün bunlar, birbirine zıt olan ve birbirini nakzeden açıklamalardır. İşlerin hakikatini en iyi Allah bilir.

Âyette, Gerçekten o’nun hakkında anlaşmazlığa düşenler, kesin bir şekk [yetersiz bilgi] içindedirler. Onların zanna uymaktan başka buna ilişkin hiçbir bilgileri yoktur buyurulmuştur, ki burada konu edilen anlaşmazlık, Yahûdiler ve Hristiyanların, “Eğer bu ölen Îsâ ise, bizim arkadaşımız nerede?”, “Allah, gözümüzün önünde O’nu semâya yükselti”, “Çarmıha gerilen kişi Îsâ idi, fakat çarmıhta ölmemişti ve çarmıhtan indirildiğinde yaşıyordu”, “Îsâ çarmıhta öldü, daha sonra tekrar dirilip havarileri ile birçok kez buluşup konuştu” gibi gerçek dışı inançlara sahip olmalarıdır.

Burada, peygamberleri hakksız yere öldürmeleri ifadesiyle konu edilen Yahûdilerin peygamber katilliği Bakara/91, Âl-i İmrân/112 ve 181 âyetlerinde de yer almış ve detaylı bilgi sunulmuştu.

Kur’ân âyetlerine dikkat edildiğinde, Îsâ peygamberin de her beşer gibi ölümlü olduğu ve öldüğü anlaşılır:

^55-57Hani Allah: “Ey Îsâ! Şüphesiz ki Ben seni geçmişte yaptıklarını ve yapman gerekirken yapmadıklarını bir bir hatırlattırıcıyım/öldürücüyüm, seni Kendime yükselticiyim ve seni kâfirlerden; Benim ilâhlığımı ve rabliğimi bilerek reddeden kimselerden temizleyiciyim. Ve de sana uyan kimseleri, kıyâmete kadar kâfirlerin; Benim ilâhlığımı, rabliğimi bilerek reddeden o kişilerin üstünde tutucuyum. Sonra dönüşünüz yalnızca Bana’dır. Sonra da ayrılığa düştüğünüz şeylerde aranızda hükmedeceğim. Kâfirlere; Benim ilâhlığımı ve rabliğimi bilerek reddeden şu kimselere gelince de, onlara dünyada ve âhirette şiddetli bir azapla azap edeceğim. Onlar için yardımcılardan bir şey de olmayacaktır. İman eden ve düzeltmeye yönelik işler yapan kimselere gelince de, Allah, onların ödüllerini tastamam ödeyecektir. Ve Allah, şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanları sevmez” demişti.

                                                                           (Âl-i İmrân/55-57)

^116-118Ve hani Allah demişti ki: “Ey Meryem oğlu Îsâ! Sen mi insanlara: ‘Beni ve annemi, Allah’ın astlarından iki tanrı edinin’ dedin?” Îsâ: “Sen arınıksın, benim için gerçek olmayan bir şeyi söylemem bana yakışmaz. Eğer ben onu demiş olsam, Sen, bunu kesinlikle bilmiştin. Sen, benim içimde/özümde olanı bilirsin, ben ise Senin zatında olanı bilmem. Şüphesiz Sen; görülmeyeni, duyulmayanı, sezilmeyeni, geçmişi, geleceği en iyi bilenin ta kendisisin! Ben, onlara sadece, Senin bana emrettiklerini; ‘Benim ve sizin Rabbiniz olan Allah’a kulluk edin’ dedim. Ve ben, içlerinde olduğum müddetçe onlar üzerine tanıktım. Ne zaman ki Sen, beni vefat ettirdin; geçmişte yaptıklarımı ve yapmam gerekirken yapmadıklarımı bir bir hatırlattırdın/ beni öldürdün, Sen, onları gözetleyenin ta kendisi oldun. Ve şüphesiz Sen, her şeye en iyi tanık olansın. Eğer onlara azap edersen, şüphesiz onlar, senin kullarındır ve eğer onları bağışlarsan, şüphesiz Sen, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/ mutlak galip olanın, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi engelleyen/sağlam yapanın ta kendisisin” dedi.

¹¹⁹Allah dedi ki: “Bu, doğru kimselere doğruluklarının yarar sağladığı gündür. Onlar için, içinde sonsuz kalıcılar olarak altlarından ırmaklar akan cennetler vardır.” Allah, onlardan razı olmuş, onlar da O’ndan razı olmuşlardır. İşte bu, en büyük kurtuluştur.

                                                                   (Mâide/116-119)

²⁹Bunun üzerine Meryem ona; doğum anında aşağısında bulunan kişiye; Zekeriyya’ya işaret etti, ondan gelişmeleri açıklamasını istedi. Zekeriyya, Meryem’in zina etmeden çocuğu doğurduğuna kefil olup çocuğun ma’bedde yetiştirilmesini istedi. Onlar, “Biz, yüksek mevkide olan kişiler, henüz ergenlik çağına gelmemiş birine nasıl söz söyleriz/yüksek mevkide olan kişiler henüz ergenlik çağına gelmemiş birine nasıl söz söyler?” dediler.

³⁴İşte bu, hak söze göre, hakkında ihtilâf edip durdukları, “³⁰Şüphesiz ben Allah’ın kuluyum. O bana kitabı verdi ve beni bir peygamber yaptı. ³¹Beni, ben nerede olursam olayım mübarek kıldı. Hayatta bulunduğum müddetçe bana salâtı [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olmayı; toplumu aydınlatmayı] ve zekâtı/vergiyi yükümlülük olarak ulaştırdı. ³²Ve beni, anneme iyi davranan bir kimse yaptı. Ve beni bir zorba, mutsuz biri yapmadı. ³³Ve doğurulduğum gün, öleceğim gün ve diri olarak yeniden diriltileceğim gün, selâm benim üzerimedir. ³⁶Ve şüphesiz Allah benim Rabbimdir, sizin de Rabbinizdir. O hâlde O’na kulluk edin, işte bu, dosdoğru yoldur” ³⁴diyen Meryem oğlu Îsâ’dır.

                                                                              (Meryem/29-36)

ÎSÂ’NIN ALLAH’A YÜKSELTİLMESİ

Konumuz olan paragraftaki, Aksine Allah o’nu Kendine yükseltti ve Seni Kendime yükselticiyim (Âl-i İmrân/55) ifadeleri, İslâm’ı, Peygamber’i ve Kur’ân’ı gözden düşürebilmek için, Allah’ın Îsâ’yı göğe, Kendi yanına çıkardığı şeklinde çarpıtılmış ve bu hususta epeyce menkıbe düzülmüştür. Hâlbuki, Allah’a gitmek, Allah’a yükselmek, bedensel olarak göğe çıkmak değildir. Bu ifadeler, Allah’ın derece yükseltmesine, değer vermesine, dünyada yüksek mevkilere çıkarmasına ve büyük ödüller ihsan etmesine işarettir. Zira, Allah’ın sıfatlarından biri de, “refi‘u’d-derecât’tır” [dereceleri yükselten’dir].

^45-46Hani bir zaman haberci âyetler: “Ey Meryem! Allah seni, Kendisinden bir kelimeyle müjdeliyor. Onun adı, Meryem oğlu Îsâ Mesih’tir. Dünya ve âhirette saygındır. Ve O, yaklaştırılanlardan ve sâlihlerdendir. Yüksek mevkide bulunarak ve yetişkin biri olarak insanlarla konuşacaktır da. ⁴⁸Ve Allah, O’na kitabı, haksızlık, bozgunculuk ve kargaşayı engellemek için konulmuş kanun, düstur ve ilkeleri ve Tevrât ile İncîl’i öğretecek.

                                                                     (Âl-i İmrân/46)

¹¹⁰Hani Allah demişti ki: “Ey Meryem oğlu Îsâ! Senin üzerinde ve annenin üzerinde olan nimetimi hatırla! Hani Ben, seni Allah’ın vahyi ile güçlendirmiştim. Yüksek mevkide olan biri olarak ve yetişkin biri olarak insanlara konuşuyordun. Hani sana Kitabı, haksızlık, bozgunculuk ve kargaşayı engellemek için konulmuş kanun, düstur ve ilkeleri, Tevrât’ı ve İncîl’i öğretmiştim.

Hani Benim iznimle/ bilgimle çamurdan; kilden (seramikten) kuş şekli gibi bir şey (Buhurdan) yapıyordun. Sonra da onun içine üflüyordun; aerosol oluşturuyordun, onlar da (hastalık yayan; aşılayan haşereler) Benim iznimle kuş oluveriyordu/çabucak gidiyorlardı. Anadan doğma kör olanı ve alaca hastalığına yakalanmış kimseyi iznimle/ bilgimle iyileştiriyordun. Yine Benim iznimle/ bilgimle sosyal ölüleri çıkarıyordun/ canlandırıyordun. Ve hani İsrâîloğulları’na apaçık kanıtlarla gelip de onlardan Allah’ın ilâhlığına ve rabliğine inanmayanların: “Bu, ancak apaçık bir sihirdir” dedikleri zaman seni onlardan korumuştum.

                                                                               (Mâide/110)

^14-16De ki, “Dinimi yalnız Kendisine arındırarak Allah’a kulluk ediyorum. Buna rağmen siz, O’nun astlarından dilediğinize kulluk yapınız.” De ki: “Şüphesiz asıl kaybedenler, kıyâmet gününde kendilerini ve ailelerini ve yakınlarını kayba uğratanlardır.” –Dikkatli olun! İşte bu, apaçık bir kaybın ta kendisidir. Onların üstlerinden ateşten tabakalar, altlarından da tabakalar vardır. İşte Allah, kullarını bununla korkutuyor: Ey kullarım! Benim korumam altına girin.–

                                                                      (Zümer/15)

Ayrıca şu âyet, bu konunun doğru anlaşılması için yeterli bir ipucu sunmaktadır:

¹⁷⁶Ve eğer Biz, dileseydik onu o âyetlerle yüceltirdik, ama o alçaklığa saplandı kaldı ve tutkusuna uydu. Artık onun durumu, üstüne varsan da dilini sarkıtıp soluyan, kendi hâline bıraksan da dilini sarkıtıp soluyan köpeğin durumuna benzer. İşte bu, âyetlerimizi yalanlayan toplumun durumudur. O nedenle sen iyice düşünsünler diye bu kıssayı iyice anlat.

                                                                  (A‘râf/176)

A‘râf/176’daki, Eğer Biz, dileseydik onu o âyetlerle yüceltirdik ifadesine göre Allah, lâyık olan herkesi Kendisine yükseltecektir. Burada konu edilen yükselme, fizikî anlamda bir yükselme değil, “mükemmel bir iman ve sâlihât işlemek sûretiyle manevî bir yükselme”dir. Çünkü Allah böylelerini iliyyîn’e [yüceler yücesine] yükseltmektedir:

^18-21Kesinlikle onların düşündüğü gibi değil! “Ebrar”ın/iyi adamların kaydı, kesinlikle Illıyyin’dedir. –Illıyyin’in ne olduğunu sana ne bildirdi? Yaklaştırılmışların tanık olduğu rakamlanmış/ yazılmış bir kayıttır!–

                                                               (Mutaffifîn/18-21)

⁵⁶Ve Kitap’ta İdris’i an/hatırlat. Şüphesiz O, özü-sözü doğru biriydi, bir peygamberdi. ⁵⁷Ve Biz O’nu yüce bir mekâna yükselttik.

                                                             (Meryem/56-57)

Evet, Îsâ peygamber Yahûdilerce çarmıha gerilerek öldürülmemiştir. O başka bir zaman başka bir yerde ölmüştür. Hatta Kur’an’a (Ra’d/ 38) göre eş ve çor çocuk sahibi de olmuştur. Yeri ve zamanı hakkında bir bilgimiz yoktur.

2) Ölümle burun buruna iken bile hainlik edebilecekleridir ki bu husus bu pasajda şöyle ifade edilmiştir:

⁹³Ve hani Biz sizden, “Size verdiğimiz Kitab’ı kuvvetlice alın ve dinleyin” diye sağlam söz almış ve sizin üstününüzü/ seçkininiz Mûsâ’yı en kutlu aşamaya (elçilik makamına) yükseltmiştik. Demişlerdi ki: “Dinledik ve isyan ettik/iyice sarıldık.” Ve gerçeği bilerek reddetmeleri yüzünden altının ilâhlığı kalplerine içirilmişti. De ki: “Eğer inananlar iseniz, inancınızın size emrettiği şey ne çirkindir!”

Not: ayetteki “ “َطَورtavr” sözcüğü “ طور الأيمنtavrul eymen” olarak anlaşılmalıdır. Daha evvel zikredildiğinden burada sıfat hazfedilmiştir.

Bu Âyetin bir benzeri de Nisâ Sûresinde yer almaktadır:

⁴⁶Yahudileşmişlerden bir kısmı kelimelerin yerlerini/ öz anlamlarını değiştirirler, dillerini eğerek-bükerek ve dine saldırarak Peygamber’e karşı, “İşittik ve karşı geldik/iyice sarıldık”, “Dinle, dinlemez olası”, “raina” [güdüşelim, bizim çobanımız] derler. Eğer onlar, “İşittik, itaat ettik, dinle ve bizi gözet” deselerdi şüphesiz kendileri için daha hayırlı ve daha sağlam/doğru olacaktı; fakat bile bile gerçeği kabul etmemeleri sebebiyle Allah, onları dışlayıp gözden çıkarmıştır. Artık pek az inanırlar.

                                                                                           (Nisâ: 46)

93. ayetin “Size verdiğimiz Kitab’ı kuvvetlice alın ve dinleyin” diye sağlam söz almış ve sizin üstününüzü/ seçkininiz Mûsâ’yı en kutlu aşamaya (elçilik makamına) yükseltmiştik” bölümü ile ilgili daha evvel 63. ayetin tahlilinde açıklama yapılmıştı.
94. Âyetin orijinalindeki عصينا – ‘asaynâ fiili, genellikle “isyan ettik” diye çevrilir. Oysaki İsrâîloğulları’nın ölümle burun buruna oldukları bir zamanda böyle demeleri uzak bir ihtimaldir.

عصينا – ‘asaynâ sözcüğünün kökü,   عصى’dır – ‘asy‘dır. ‘Asâ baston, değnek sözcüğünün etimolojisi incelendiğinde şu bilgilere ulaşıyoruz:

عصى’nın ‘asâ‘nın aslı, “toplanma ve uyuşma/kaynaşma” demektir. Esmâî, bazı Basralılardan şöyle nakleder: “Asâ’ya, ‘asâ denilmesinin nedeni, elin ve parmakların, o nesnenin üzerinde toplanmalarıdır. Bu söz Arapların, “toplumu hayra topladım, şerre topladım” deyimlerinden alınmıştır.”[43]

Öyleyse sözcük, عصى – ‘asy mastarından alındığında “sıkıca sarılmak”, عصيان – ‘ısyân mastarından alındığında “asi olmak, başkaldırmak” anlamına gelir.

Bu Âyet, Nisâ Sûresinin 46. Âyetinin delâletiyle değerlendirilecek olursa, bu hain toplumun sesteş sözcük kullanarak insanları aldattıkları anlaşılır.

 3.Bölüm>>>

[1]              Tebyînu’l-Kur’ân; c. ?????

[2]              Tebyînu’l-Kur’ân; c. ??????

[3]              Tebyînu’l-Kur’ân; c. ???????

[4]              Tebyînu’l-Kur’ân; c. ??????

[5]              Tekvin, 1:1-31.

[6]              Tekvin, 2:1-3.

[7]              Tekvin, 2:4-25.

[8]              Tekvin, 3:1-24.

[9]              Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân.

[10]            Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân.

[11]            Tebyînu’l-Kur’ân; c. ??????

[12]            Çıkış, 14:30-31.

[13]            İbn Kesîr.

[14]            Lisânu’l-Arab; c. 7, s. 241-245, “Qtl” mad.; Tâcu’l-Arûs, c. 15, s. 607-606, “Qtl” mad.; Râgıb el-İsfehânî, el-Müfredât, “Qtl” mad.

[15]            Lisânu’l-Arab, c. 8, s. 396-398; Tâcu’l-Arûs, c. 3, s. 135-137; Râgıb el-İsfehânî, el-Müfredât, “Mvt” mad.

[16]            Mevdûdî, Tefhîmu’l-Kur’ân.

[17]            Lisânu’l-Arab; Tâcu’l-Arûs, “Ayn” mad.

[18]            Sayılar, 1:1- 16.

[19]            Kitab-ı Mukaddes, Çıkış, 6:14-20.

[20] Çıkış, 20:22–26.

[21] Kurtubî,el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân.

[22]            Lisânu’l-Arab; c. 1, s. 470-472.

[23]            İbn Kesîr.

[24]            Râzî, Mefâtihu’l-Ğayb.

[25]            Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân.

[26]            Sayılar, 19:1-10.

[27]            Tesniye, 21:1-9.

[28]            Mevdûdî, Tefhîmu’l-Kur’ân.

[29]            İbn Kesîr.

[30]            Lisânu’l-Arab; c. 1, s. 457, “Ba’z” mad.

[31]            Tebyînu’l-Kur’ân; c. 2, s. 415.

[32]            İbn Kesîr.

[33]            Tebyînu’l-Kur’ân; c?????.

[34]            Râzî, Mefâtihu’l-Ğayb.

[35]            İbn Kesîr.

[36]            Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân.

[37]            Muhammed Esed, Kur’ân Mesajı.

[38]            Lisânu’l-Arab; c. 5, s. 259-260, “Sbe” mad.

[39] (Lisanü’l Arab, “              مm نn ىy” mad. )

[40]            Tebyînu’l-Kur’ân; c ?????.

[41]            Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi’l-Kur’ân.

[42]            Seyyid Kutub, fî-Zılâli’l-Kur’ân.

[43] Lisânu’l-Arab; c.6, s.292–293.